ولایت نورستان

 ولایت نورستان یکى ولایات شمال  شرقى کشور و یک منطقه تاریخى است که در دوره هاى مختلف به نام هاى مختلف مسمى گردیده است .
ولایت نورستان از نگاه موقعیت جغرافیایى یک منطقه کوهستانى است که در زمان هاى قدیم بنام کافرستان یاد مى شد و بلور یا بلورستان نام دیگر این ولایت میباشد؛ اما باید گفت که بلوریان تنها به منطقه نورستان نه ، بلکه بعضى مناطق کنر، چترال و کاپیسا نیز مربوط ولایت بلورستان بود .
 امیرعبدالرحمن خان پاچا افغانستان این منطقه بعد از عملیات نظامى در تصرف خود در آورد و شامل افغانستان شد . این منطقه در آن زمان نیز به نام هاى کافرستان و بلورستان یاد مى شد؛ اما بعداً تمام باشندگان این منطقه مشرف به اسلام شده اند و منطقه آنان به نام نورستان مسمى شد .
برخى بیشتر نورستان از دره ها ، کوها و تپه ها تشکیل شده ، مناطقى هموار ندارد . داراى زمین هاى کم زراعتى است و یکتعداد  دریاها در آن جریان دارد که پل هاى چوبى بر فراز آن ساخته شده است .
 مساحت ولایت نورستان 9267 کیلومتر مربع و نفوس آن درحدود چهار صد هزار تن تخمین شده ؛ اما تعداد زیاد از باشندگان این ولایت در ولایات ننگرهار ، لغمان و کنرمستقر اند . پارون مرکز ولایت نورستان میباشد .
زبان اصلى مردم نورستان نورستانى ، 15 درصد مردم آن به زبان پشه یى صبحت کرده  و یک در صد باشندگان آن پشتون و در بعضى مناطق تاجک نیز وجود دارد ؛ اما زبان ادارى این ولایت پشتو است .
 این ولایت در شمال با ولایت بدخشان، در شرق با چترال و منطقه کشمیر پاکستان ، در جنوب با ولایت کنر و در غرب با پنجشیر، کاپیسا و لغمان همسرحد است .
 اقلیم نورستان :
اقلیم نورستان ملایم است ، همه سال از 600 تا 800 ملى متر بارش دارد ، بخش هاى شمالى نورستان در زمستان  بسیار یخ و درجه حرارت تا منفى ده میرسد.
ولایت نورستان یک ولایت کوهستانى است . در فصل زمستان بارش شدید برف در آن صورت میگیرد و تمام راه هاى آن مسدود میشود ، هواى این ولایت در زمستان شدیداً سرد؛ اما در فصل هاى دیگر سال معتدل و برخى مناطق آن در تابستان بسیار گرم میشود.
 واحدهاى ادارى :
این ولایت به شمول مرکز از هشت واحد ادارى تشکیل شده که عبارت است از : پارون ( مرکز) ، واما ، کامدیش ، پرگمتال، دواب ، نورگرام ، وانت وایگل ومندول .

معارف :
 در ولایت نورستان تاکنون 211 باب مکتب وجود دارد که  دو لیسه ، 117باب مکتب ابتدایه و 92  متوسطه میباشد .
همچنان در این ولایت 20 باب مدرس? دینى ، دو لیسه مسلکى زراعت و سه دارالمعلمین ها نیز وجود دارد و تعداد شاگردان در این ولایت به 72843 تن میرسد که 44220تن آن ذکور و 32623  تن اناث میباشد .
 تعداد معملین این ولایت به 1270 تن میرسد که از جمله 120 تن زن و متباقى مرد است . همچنان از جمع آنان 30 تن مرد و 4 تن زن معلم مسلکى میباشد .
در بخش تعلیمات اسلامى 190 استاد وجود دارد که تنها 12 تن آن زن است .
درحدود 35 باب مکتب این ولایت مسدود شده و تنها 65 باب مکتب نورستان تعمیر دارد .
 زراعت :
برخى بیشترمناطق نورستان جنگل زار و زمین هاى زراعتى در آن کمتر است. جنگلات این ولایت شامل جلغوزه ، چهار مغز ، ارچه ،ناجو ، بلوط ، شیشم ، گل بید، چنار ، نیمه چنار و همچو درخت هاى دیگر است .باغات میوه تازه در  ولسوالى نورگرام نورستان غربى وجود دارد و یکتعداد مردم این ولایت مصروف مالدارى میباشند .
 صنعت :
مردم این ولایت به ویژه زنان نورستان مصروف صنایع دستى چون دوختن تیکه هاى پشمى و نخى  میباشند و بعداً در ساخت لباس هاى محلى از آن کار میگیرند .  
معادن زیاد در ولایت نورستان وجود دارد که به شکل غیرفنى و غیر قانونى استخراج میشود .
 تاکنون کدام فابریکه در ولایت نورستان دیده نمیشود . مسوولین این ولایت مى گویند که محیط و آب هواى  نورستان براى ایجاد فابریکات وصنعت کاملاً مساعد است ؛ اما تاکنون کدام سرمایه گذار درمورد اقدام نکرده است.
در ولایت نورستان فقط پکول وچپن به شکل شخصى ساخته میشود که بیشتر در این  ولایت مورد استفاده قرار گرفته است .
 مشاهیر :
نائب سالارعبدالوکیل خان، گل میرخان، فرمون خان ، مولوى افضل ، دولت انقلابى ، عبدالله خان نورستانى ، مولوى غلام ربانى ، عبدالقدیرنورستانى، شیخ فضل احمد مسلم ، سمیع الله ، سلیمان ، مجید رشیدى، سلطانه نورستانى، جنرال قیس و همچو افراد دیگر از چهره هاى شهیر این ولایت شمرده میشود.
کلتور :
 رسم و رواج ، عادات و فرهنگ باشندگان ولایت نورستان با مردم سایر ولایات دیگر کشور شباهت ندارد . برخى بیشتر مردم این ولایت مالدار هستند ، خانه هاى دو منزله چوبى اعمار کرده که یک کلکین آن به طرف شرق و دیگر آن به سوى غرب باز میشود . روى چپرکت مى خوابند و سر میز نان میخورند . لباس هاى آنان از پوست و پشم هاى حیوانات ساخته شده است . مردان آن از پکول استفاده کرده و پدر دختر از پدر بچه یکتعداد مواشى منحیث طویانه میگیرد .
 خویشاوندان و دوستان خانواده عروس و داماد بز، گوسفند و یا مواشى دیگر منحیث تحفه به آنها میدهند ، آن را حلال کرده و بعد  آن را به 24 قسمت تقسیم و براى پختن در دیگ انداخته میشود .
گوشت را نیم خام کرده و بعداً براى هر قسمت گوشت یک فرد ویژه ایستاد و آن قسمت به همین فرد مشحص میدهد .
 قسمت گوشت دیگر، به بزرگان و ملاامام قریه  داده میشود که به آنان تسلیم میشود و در عروسى بجاى نان دیگر، تنها گوشت داده میشود.
مردم این ولایت میتواند که به خانه هاى یک دیگر بدون کدام مشکل رفت آمده نمایند ، زنان این ولایت از مردم بیگانه ستر نمى کنند .
فعالیت هاى دیگر فرهنگى در این ولایت صفر است ، تنها یک رادیو در نورگرام و یک رادیو دولتى در پارون فعالیت دارد .
این ولایت از موسیقی ویژه محلى نیز برخوردار است که با سامان آلات ویژه  چون دب و تمبل کوچک در روزهاى شادى نواخته میشود وعلاقه مندان خاص دارند .
علاوه بر آن نواختن توله و یک نوع سیتار خاص که در نورستان ساخته و به نام واج یاد میشود ، نیز در موسیقى محلى نواخته میشود .
 ورزش :
بازى هاى مختلف محلى چون خوسى، توپ دنده ، واوروکى و همچو دیگر در ولایت نورستان مروج است
بازى انگشت از بازى هاى مشهور نورستان است که در فصل زمستان از سوى اکثریت مردم نورستان اجرا میشود؛ اما بازى هاى دیگر فزیکى چون خوسى ، توپ دنده ، دز غپى و همچو بازى هاى دیگر در فصل هاى بهار و تابستان بازى میشود .علاقه مندان و بازى کنان والیبال، نسبت به هر نوع بازى دیگر بیشتراست .
اما اخیراً بازى کرکت مثل سایر ولایات کشور در نورستان نیز رشد کرده و این ولایت از یک تیم منتخب برجسته کرکت برخوردار است که اکثراً در مسابقات ولایتى خوب درخشیده و گاه گاهى مسابقات کرکت نیز در پارون مرکز ولایت برگزار مى نماید .

گاو ها ما نیز ضد بیگانه میرزمند

 بیروج

معرفى ولایت کنر

کنر یکى از ولایات کوهستانى افغانستان است، که در شرق کشور موقعیت دارد و روى خط 35 درجه، 00 دقیقه و 00 ثانیه عرض البلد شمالى قرار دارد، طرف شمال آن نورستان شرقى، در جنوب آن ولایت ننگرهار، در غرب آن ولایت لغمان و در شرق آن ایجنسى هاى مومند و باجور آن سوى خط دیورند موقعیت دارد که در آن اقوام مومند قبایلى و سالارزى زندگى میکنند.
کنر یک کلمه نورستانى، به اساس کتاب بنام " کنر باستان و فعلى" است که معنى آن دره زیتون میباشد.
کنر در زمانه هاى قدیم، تحت حکمرانى ولایت ننگرهار بوده که در دوره شاهى سال 1344 هجرى به سطح ولایت ارتقا کرد که اکنون داراى 15 واحد ادارى بشمول اسعد آباد مرکز این ولایت ولسوالى هاى: کنر خاص، نورگل، ?وکى، نرنگ، سرکانو، مروره، شیگل، دانگام، آسمار، غازى آباد، نارى، وته پور، مانوگى و چپه دره میباشند. کنر داراى 13 قوم بزرگ است که در آن اقوام ساپى، سالارزى، مشوانى، شینوارى، ماموند، ترکانى، الکوزى، مومند، بزرگخیل، ملاگورى، سرکانى، گجر و کوهستانى زندگى میکنند.

کلتور:

مردم کنر با موسیقى علاقه دارد، اما به هنرمند احترام خاص قایل نیستند، پس به همین دلیل است که کدام گروپ هنرمندان در کنر وجود ندارد و هنرمندان را در اوقات خوشى هاى عروسى از ننگرهار میبرند، تنها روز هاى عید سعید فطر و عید الاضحى، بطور مراسم ساده تجلیل میکنند.
مشاهیر:
ولایت کنر اشخاص مهم سیاسى، عملى و اجتماعى را در اغوش خود پرورنده است و کدرهاى زیاد را به کشور، از جانب هنر و ادب عرضه داشته که شمارى از آنها قرار ذیل اند، علامه سید جمال الدین افغان، سید شمس الدین مجروح، سید بهاوالدین مجروح، کشمیر خان، میرزمان خان، پروفیسر رسول امین، وکیل عبدالخالق اخلاص، سلطان محمدخان، ملک محمدزرین، وحیدالله سباوون، شیخ جمیل الرحمن، مولوى نورجلال، سیدمحمود پاچا، مستوره شال، وکیل محمدهاشم، محکم خان، وکیل غلام محمد، جلاله خان، شاه محمود میاخیل، پوهاند رازقى نریوال، گل نبى صافى، شمس الهدا شمس، مولوى محمدهاشم منیب، مولوى شهزاده شاهد، حاجى سخى مشوانی، صالح محمد صالح، رفیع الله حیدرى، محمد امین، گلهار جلال، وژمه صافى،  شجاع الملک جلاله، محمدروزى، داود جنبش، وکیل صدیق،  فرید ماموندزی، جنرال سردار باجوری، عبدالکبیر ستوری، عبدالله غمخور، عبدالرشید جلیلى، صاحب حق، عبدالهادى خلیلزی، میراعظم گجروال، جانداد، صاحب الرحمن و مفتاح الدین صافی.

غازى میرزمان خان کنرى خارچشم انگلیس ها بود
معارف:
فعلاً در کنر 471 باب مکتب وجود دارد، که 239 باب آن ابتدایه است،که 9 باب آن برای ذکور و42 باب آن براى اناث و188 باب آن مشترک است. 107 مکاتب متوسطه دارد، که 32 باب آن از ذکور و31 باب آن از اناث و44 باب آن مشترک است.78 لیسه دارد،که 23 لیسه از اناث و13 لیسه دیگر مشترک است، که در تمام این مکاتب 159707 شاگردان مصروف تعلیم اند،که از آن جمله 65729 شان طبقه اناث است ، که از سوی 3825 معلمین تدریس میشوند،که از آن جمله 180 تن شان طبقه اناث است. 8 لیسه مسلکى دارد، که در آن 785 شاگرد درس میخواند. 33 مدرسه دینى دارد، که در آن براى 8984 طالب العلم از سوى 240 مدرس تدریس میشوند. براى بیسودان 1461 کورس آموزشى دارد، که در آن 34800 نفر به عمرهاى مختلف مصروف تعلیم اند.که 20095 تن شان را زنان تشکیل میدهد.سه لیسه خصوصى دارد، که در آن 470 شاگرد مصروف تعلیم اند ویک دارالمعلمین عالى دارد که دارى پنج بخش حمایوى است،که در مجموع 10209 محصل دارد، 95 تن شان دختران اند وداراى 65 استاد میباشد. پوهنتون کنر که بنام پوهنتون سید جمال الدین افغان یاد میشود در سال 1389 تاسیس شده است داراى چهار پوهن?ى (شریعات،زراعت،کمپیوتر ساینس،تعلیم وتربیه) میباشد و داراى 1225 محصل بوده، که از آن جمله 7 تن شان دختران اند، 57 استاد دارد و اولین دور فارغین خود را در سال 1392 فارغ کرد وتا حال هیچ استاد از ولایت براى ماسترى ویا دوکتورا به خارج از کشور فرستاده نشده است.
زراعت:
کنریک ولایت کوهستانی است و برای زراعت زمین هاى بسیار اندک دارد وکوهای آن دارای جنگلات بی مانند چهارتراش در سطح کشوراست،بر علاوه آن جنگلات زیتون، بلوط ودیگر چوب های سوخت را نیز دارد، در پهلوی آن کوهای کنر با درخت های میوه دار مثل گورگوری،تیتاقی،شینی، چهارمغز واملوک سیاه پوشیده شده است، که حاصلات میوه آن در سال یکبار میباشد. در زمین های هموار کنر جواری،گندم،جو وشالی کاشته میشود، که ضرورت مردم کنر را پوره کرده نمیتواند وبسیاری مردم آن مصروف مالداری وتجارت اند.
معادن:
در پهلوی جنگلات طبعی در کنر معادن نیز وجود دارد، که درولسوالی های پیچ دره (مانوگی وچپ دره) معادن بسیار سنگ های قیمتی(بیروچ) وجود دارد،که هرکس خود سرانه وغیر قانونی آنرا استخراج کرده وبه کشورهای خارجی قاچاق میکند. در ولسوالی خاص کنر وسرکانو معادن دیگر سنگ های قیمتی (گرومایت) نیز وجود دارد، که در ساختن آهن از آن کار گرفته میشود، واین هم بشکل قاچاق استخراج میشود ومعادن سنگ های شگوگل ومرمر نیز وجود دارد.
صنایع دستى:
در کنر صنایع دستی بسیار ساخته نمیشود، بسیار اندک مردم در سال های گذشته از پشم حیوانات گیلم می بافتند، که حال این رواج نیز از بین رفته است وتنها صنایع دستی که در کنر ساخته میشود،آن صنایع دستی آهنگران مثل چاقو،داس،تبر وغیره میباشد.

ورزش:
 ورزش از زمانه قدیم در کنر رواج دارد، اما ورزش هاى بین المللى و عصرى، جلو ورزش هاى قدیم را گرفته اند. ورزش هاى قدیم کنر خوسى، سنگ پرتابى، توپ دنده، خرگى، دمى کردن (دمى کول) والیبال فوتبال و آببازى بودند که حالا نیز در قریه جات صورت مگیرند، اما در این اواخر بازى کرکت پیشرفت زیادى داشته که نسبت به ورزش هاى دیگر، علاقه مندان زیاد دارند و حکومت نیز به آن توجه خاص میکند، برعلاوه این بازى ها سه کلپ تکواندو، سه کلپ زیبایى اندام و یک کلپ بوکس (مشت زنى) وجود دارد.
ضروریات:
اعمار بند برق بر سر دریا کنر در منطقه طاق سرخ، که 2000 میگاوات برق را تولید کرده میتواند، اعمار دیوال های استنادی به هردو طرف دریا، اعمار میدان اساسی کرکت در اسعداباد، ترانزیت شدن شاهراه ناواپاس که با سرحد پاکستان توسط سرک قیر وصل است ودوباره فعال شدن فابریکه نجاری سالارباغ میباشد.

لال پاکستانی

ولایت میدان وردک

میدان وردک در ( 68.86383 ) درج? طول البلد و 34.39458 درج? عرض البلد موقعیت دارد و ارتفاع آن از سطح بحر 2210 متر میباشد .نفوس این ولایت درحدود یک میلیون تن تخمین شده ؛ اما باید گفته شود که این رقم اخر و بسیار دقیق نیست .
میدان وردک از ولایات مرکزى و درجه سه کشور محسوب میشود ، میدان شهر مرکز این ولایت در حدود 35 کیلومترى جنوب غرب شهر کابل موقعیت دارد .
 ولایت میدان وردک در شرق با لوگر و کابل ، در غرب با ولایت بامیان ، در جنوب و جنوب غرب با غزنى ، در شمال غرب  با بامیان و در شمال با ولایت پروان همسرحد است و تمامى مساحت این ولایت به ( 10912 ) کیلومتر مربع میرسد .
 در ولایت میدان وردگ درمجموع 47 اداره ملکى و نظامى فعال وجود دارد .
این ولایت درسال 1343 ه ش بحیث ولایت مستقل پذیرفته شده و درمسیر شاهراهاى کابل- هرات و کابل -بامیان موقعیت دارد .
هوا ى این ولایت در فصل بهار و تابستان معتدل؛ اما در فصل هاى خزان و زمستان بسیار سرد میباشد و در جریان فصل زمستان برف زیاد در این ولایت میبارد و از مناطق سرد کشور محسوب میشود .
 ولسوالى ها :
میدان شهر مرکز این ولایت و ولسوالى هاى آن عبارت است از : سیدآباد، جغتو، دایمیرداد( جلگه ) ، نرخ ، جلریز، بهسودمرکزى و حصه اول بهسود .

 معارف :
در ولایت میدان وردک 172892 هزار شاگرد که از جمع آنها 44791 دختر است در 450 باب مکتب و مراکز تعلیمى مصروف فراگیرى تعلیم هستند .
 این مراکز شامل مکاتب ابتدایه و متوسطه، دارالحفاظ ، مدارس ، دارالمعلیمین، دارالعلوم و مکاتب تخنیکى میباشد که امور تدریسى آن توسط 4729تن استاد پیش برده میشود .
231 باب مکتب این ولایت تعمیر ندارد که وزارت معارف تعهد اعمار آن سپرده است .
 تمامى مکاتب این ولسوالى به روى شاگردان باز؛ اما تنها یک دارالعلوم از سوى مخالفین مسلح در ولسوالى چک مسدود گردیده و همچنان گاه گاه تهدیدات در مقابل تعلیم دختران صورت میگیرد که بعداً راه حل آن توسط متنفذین منطقه جستجو میشود .
 پوهنتون دولتى میدان وردک نیز منظور شده؛ اما تاکنون به فعالیت آغاز نکرده و همچنان سه مکتب خصوصى یو یک موسسه تحصیلات عالى موسوم به تابش نیز دارد. علاوه بر آن اخیراً انستیتیوت تخنیک ولسوالى چک در 12 بخش مختلف و انستیتیوت حسابدارى دشت توپ توسط وزارت معارف براى تحصیلات دو ساله مسلکى فعال گردیده است .
زراعت و مالدارى :
 برخى بیشتر از باشندگان این ولایت مصروف زراعت اند و زنده گى اکثریت خانواده ها از این طریق تامین میگردد .
زمین زراعتى این ولایت ( 43921.4 ) هکتار خوانده شده که از جمله (32691 ) هکتار آن آبى ،(11120 )هکتار للم و ( 110.4 )هکتار دولتى است و به شکل متوسط  (10980 ) هکتار زمین آبى این ولایت باغات تشکیل کرده است.
  امکان دارد که آمار یاده شده تا این اندازه نیز بالاتر باشد، به اساس برخى از سروى هاى درحدود ( 107641 ) تن مصروف دهقانى در این ولایت هستند .
زمین هاى این ولایت از دریاها ، کاریز ، چشمه ها و چاهاى عمیق آبیارى میشود .
 ولایت میدان وردک تولید کننده بزرگ سیب به سطح کشور است که علاوه بر شمارى از ولایات کشور به کشورهاى پاکستان ، هند ، امارات متحده عرب ، عربستان سعودى و بعضى کشور هاى اسیاى میانه صادر میشود .
 سیب هاى جورس ، مارلینک ، بیروتى و سیب زرد از شهرت زیاد بر خوردار است همچنان چند نوع سیب دیگر و میوه هاى زردالو،  گیلاس، شفتالو، بادام ، چهارمغز و میوه هاى دیگر در این ولایت دریافت و به شهرهاى دیگر کشور جهت فروش عرضه میشود ؛ اما زارعین آن از بازار فروش آن خورسند نیستند .
 گندم ، کچالو ، جوار، لوبیا ، پیاز و حبوبات دیگر از محصولات زراعتى این ولایت است که در مناطق مختلف کشت میشود .
هر چند حاصلات زراعتى این ولایت همه سال در حال تغییر است ؛ اما باز هم بعضى منابع عاید اوسط سالنه سیب ( 122976 ) تن ، عاید سالانه کچالو (91534 )تن و عاید سالانه ی? گندم 41147.5 تُن میشود. بادام کوهى ساحات جنگلى این ولایت را  تحت پوشش آورده که 600 هکتار آن تنها مربوط ولسوالى هاى نرخ و جلریز است .همچنان ساحه علفچر آن 176545 هکتار است که برخى بیشتر آن مربوط حصه اول و بهسود مرکزى میشود .
 شمارى از باشندگان این ولایت فارم هاى زنبورعسل نیز دارد و از این طریق یک اندازه عواید را به دست میارند و همچنان برخى بیشتر از باشندگان میدان ورک مصروف پرورش حیوانات هستند و مالدارى منبع مهم عاید آنها هستند .
 صنایع دستى :
 برخى بیشتر باشندگان این ولایت مصروف زراعت و مالدارى میباشند؛ اما علاوه بر آن شمارى دیگرى از آنها در ساختن گیلم ها، جاکت، دستکش، یخن ها، شال، فرش هاى پشمى و مواد دوخته شده از مره ها در مناطق خود و در ولایت دیگر بفروش میرسانند .
 بندهاى اساسى آب :
در ولسوالى هاى مختلف این ولایت هفت بند آب وجود دارد که با اعمار آن هزاران جریب زمین این ولایت آبیارى خواهد شد ، این بندها عبارت است از  : 1 - بند گنده قول ( جغتو ) 2 - بند چک ( چک  ) 3 - بند گردن مسجد ( چک) 4 - بند باغک (دره شنیز سیدآباد) 5 - بند اقچه( نرخ ) 6 - بند سنگلاخ ( جلریز) 7 - بند سرخ آباد ( بهسود مرکزى )
از جمع این بندها پروژه هاى ساخت شش بند توسط بانک جهانى منطور شده و پروژه اعمار بند برق چک که شامل تمدید شبکه برق و نصب یک توربین است ، وزارت آب وبرق وعده اعمار آن سپرده ؛ اما تاکنون کار باسازى آن آغاز نشده .
 بندچک ، بند بزرگ برق په سطح کشور است که برق آن سه دهه قبل به شهر کابل انتقال مى شد ؛ اما در جریان جنگ هاى چند دهه گذشته بخش ها و وسایل زیاد این بند تخریب و از کار افتاده است .
  نا امنى یکى از موانع بزرگ در مقابل اعمار این بندها محسوب میشود ، که امنیت این پروژه ها  مهم حیاتى که نفع آن تنها به مردم عام میرسد ، تامین گردد .
معادن :
تاکنون در این ولایت 32 معدن مختلف تثبیت شده که عبارت است از : 1 - معدن گرومیت  سخ بیدک بادام کان  ( ولسوالى نرخ)،2 - معدن گرومیت آبدره ( نرخ )،3 - د معدن گرومیت تیتمور (میدان شهر)،4 - معدن گرومیت چغر? ( نرخ )،5 - معدن گرمیت ده پاک ( نرخ)،6 - معدن گرومیت لویه آبدره ( سیدآباد )،7 - معدن گرومیت منگلیو (سیدآباد)،8 - معدن گرومیت هفت آسیاب (سیدآباد )، 9 - معدن گرومیت نوریو( سیدآباد )،10 - معدن گرومیت چلپیکام تنگى ( سیدآباد)،11 - معدن گرومیت دوست قل ( حصه اول بهسود)،12 - معدن مرمر قول سلیمان( میدان شهر )، 13-معدن مرمر خروتى ( میدان شهر ) ،14-معدن مرمر دوست قل (حصه اول بهسود)،15-معدن مرمر یورد بالا( حصه اول بهسود)،16-معدن مرمر کامران خیل ( سیدآباد ) ، 17-معدن مرمر لویه آبدره (سیدآباد)، 18-معدن مرمر منگلیو(سیدآباد)19-معدن مرمره و?ه آبدره ( سیدآباد)،20-معدن مرمر سپین ورسک ( سیدآباد)،21-معدن مرمرجوقل( نرخ) ،22-معدن مرمر دشت توپ ( سیدآباد) ، 23-معادن رخام سموچ و سرخ آباد( حصه دوم بهسود)،24-ظواهر معدنى شاه مقصود(سیدآباد)،25-معدن ابرک تکانه ( جلریز) ، 26-معدن یاقوت سوخته شده کابل(میدان شهر) ، 27-ظواهر معدنى اندر( نرخ ) ، 28-ظواهى معدنى زمرد بادام ( نرخ ) ،29-معدن گچ فولادى پایین ( دایمیرداد )، 30-معدن بالاى گچ فولادى ( دایمر داد ) ، 31-کان تلک کامران خیل ( سیدآباد) ، 32-معادن سنگ هاى ساختمانى ( میدان شهر ) .

قابل ذکر است که معادن مذکور توسط مقامات محلى ولایت ادارات ذیربط رسما تایید گردیده و به آهالى مناطق نیز معلوم است ، گاه گاه کندندکارى غیر قانونی نیز توسط  اهالى منطقه در آن صورت میگیرد ، اگر  در راستا تحقیقات دقیق  توسط وزارت معادن در این ولایت صورت گیرد ، پس دور نیست که شمارى از معادن دی?ر نیز در این ولایت کشف خواهد شد .

 
مناطق تاریخى :
اماکن زیادى تاریخى در این ولایت  وجود دارد که مردم در مورد آن گفتنى ها دارد؛ اما ادارات رسمى تاکنون به آن مراجعه نکرده و تحقیقات را آغاز کرده است ؛ اما 18 منطق? تاریخى که در این ولایت تثبیت شده عبارت است از: گنبدشاه و جغتایى خاندان ( مرکز قریه کانغرت )، شهرک تاریخى الغتا ( نرخ ) تپه خواجه بلند ولى ( نرخ ) ، تپه ده مسلم ( نرخ) تپه کشک تکانه ( جلریز) زیارت سرچشمه ( جلریز ) ، انگورباغ ( قریه سیاب چک )،کاپرقلعه یا کاپر قلعه ( دایمیرداد ) ، تپه بودک ( دایمیر داد ) ، تپه چتو( دایمیرداد)، تپه کتب (دایمیر داد) ، کلاخ بودک(دایمیر داد ) ، منطقه باستانى سیاب ( چک ) ، تپه باد سیاب ( جغتو ) ، دره جوى زنگى (حصه اول بهسو )، سکرک ( بهسود مرکزى )، تپه ارگ ( بهسود مرکزى )،مقبره چهل گزى بابا( ده مسلم نرخ ) ،
 مشاهیر :
غازى محمدجانخان وردک،داک?رعبدالوکیل خان،ارسلان سلیمى،غلام نبى خان وردک،انجنیرغلام محمدفرهاد،استادگل محمد،استادعبدالجلیل جدى،عصمتى وردگ،پوهاند عبدالقیوم خان وردگ،والى عبدالله خان وردگ، مولوى عبدالرب احدى،استاد حبیب الله رفیع ، پوهاند داک?ر لطیف بهاند، محمد عارف ننگیار ، شهرت ننگیال ، پوهاند داک?ر محمد موسى وردک ، پوهاند اکبر وردک ،صدیق مخترع ، محمد زبیرشفیقى و شمارى دیگر از چهره هاى شهیر این ولایت محسوب میشود که هموطنان به نام هاى آنان آشنایى دارد .
در این ولایت علاوه بر چهره هاى سابقه ، چهرهاى نامدار کنونى نیز وجود دارد که تذکر تمامى آنها مشکل است .
رسانه ها :
بخش رسانه ها با در نظرداشت موقعیت جغرافیوى و وضعیت امنیتى  این ولایت سابقه ندارد و مثل سایر بخش ها رشد نکرده .تلاش هاى مطبوعاتى و برنامه در ده سال گذشته آغاز شده که به طور مثال از ماهنامه ها و گاهنامه هاى  جغتو، دریح ، عهد ، آذان ، حلانده راتلونکى ، وردک ، م?ه ، جلگه و جوانان یاد آورى کرده میتوانیم .برخى دیگر از رسانه هاى این ولایت عبارت است از: رادیویى شاروالى ، رادیو تلویزیون ملى ، رادیو یووالى غز، تلویزیون ?لا، رادیو چک، هفته نامه هدف ملى، پیزوان ، بدلون ، هفته نام? شاروالى و هفته نامه مشوره .
نهاد هاى مدنى و کلتورى :
با وجود آمدن اداره موقت ، نهادهاى مختلف آغاز به فعالیت کرده که برخى از آن عبارت است از : انجمن ادبى و کلتورى عهد ، جغتو مدنى و کلتورى بهیر، اتحادیه ادبى و کلتورى جوانان میدان ، مرکز فرهنگى سلیمان فارس ( میدان خپرندویه تولنه ) ،اتحادیه عالى جوانان نرخ ، انجمن ادبى و کلتورى خواخو?ى، انجمن ادبى جوانان وردک ، چک ادبى بهیر ، انجمن مدنى جوانان وردک ، اتحادیه خبرنگاران ، اتحادیه تربیوى و اصلاحى ?لاند ، ارگان ملى و اجتماعى جوانان میدان وردک ، اتحادیه خویندو یون و همچو شمارى دیگر نهاد ها و انجمن هاى ادبى ایجاد شده است .
ممکن شمارى از انجمن هاى دیگر نیز در ولسوالى هاى این ولایت وجود داشت باشد که با دست آوردن معلومات در مورد آنها به این لیست افزوده خواهد شد ، فهرست یاد شده توسط ادارات رسمى ولایت میدان وردک دریافت نمودیم ، اتحادیه هاى مذکور اکنون در ولایت میدان به شکل از اشکال فعالیت دارد.
علاوه بر آن مشاعره سالانه ماه گل ( گل سیب ) که امسال سالگرد 12 آن در میدان شهر تجلیل شد همه ساله با مراسم ویژه تجلیل میشود ، از شعرا و فرهنگیان ولایات و مناطق مختلف کشور دعوت به عمل میاید .
این مشاعره بار اول در ولسوالى چک توسط فرهنگیان محلى ایجاد شد و بعد از آن در مناطق مختلف این ولایت تجلیل مى شد؛ اما اکنون از اثر نا امنى ها تنها در میدان شهر مرکز این ولایت تجلیل میشود .
گالرى :
یک گالرى ملى به نام عبدالرب احدى در میدان شهر مرکز این ولایت وجود دارد که درحدود دو سال قبل ایجاد و به روى بینندگان گشایش یافته است .
صدها تصاویر مختلف در این گالرى به نمایش گذاشته شده که شمارى از بینندگان همه روزه به دیدن آن میایند .
تصاویر شاهان سابق افغانستان ، شمارى از شهدا ، مجاهدین و قوماندانان دوران جهاد ولایت وردک و رسامى هاى  مختلف زنده گى مردم در این گالرى وجود دارد .
ورزش :
 بازى خوسى، کوشتى، سنگ اندازى ، یخمالک در فصل برف ها زمستان  و دیگر از بازى هاى عنعنوى این ولایت محسوب میشود که از سابق در بین مردم این ولایت مروج است ، اما علاقمندان ورزش ولیبال ، فوتبال ، کرکت، تکواندو، جیدو ، وزن برداشتن ، زبیایى اندام و شمارى از بازى هاى دیگر نیز در این ولایت فعالیت دارد ؛ اما بازى هاى کرکت ، فوتبال و والیبال اخیراً در این ولایت زیاد رشد کرده است .
 براى رشد این بازى ها علاوه بر کلب هاى شخصى  یک ستدیوم بزرگ ورزشى پنج سال قبل توسط گروهى باسازى ولایتى ترکیه اعمار شد؛ اما  بازکنان خواهان اعمار ستدیوم هاى  زیاد براى بازى هاى مختلف هستند .