جوزجان یکى ازولایات مهم در زون شمال افغانستان بوده و درکتگوری ولایات درجه دوم و درسرحد با ترکمنستان وازبکستان واقع است.این ولایت،غنى ازمنابع گاز بوده و داراى سابقه تاریخى است. جوزجان ازحیث موقعیت جغرافیایی درعرض البلد (36.665) درجه وطول البلد (65.752)درجه قرار دارد.
ارتفاع مرکزولایت ازسطح بحر(380) متروبلند ترین نقطه ولایت ازسطح بحر ولسوالی درزآب با داشتن (1170) مترارتفاع مى باشد. ولسوالی خمآب با داشتن (253) مترارتفاع پایینترین نقطه از سطح بحرمحسوب میشود.
جوزجان، در555 کیلومترى شمال کابل واقع است وولایت بلخ درشرق،فاریاب درغرب وسرپل درجنوب این ولایت قرار دارد .
مساحت این ولایت 14660کیلومتر مربع تخمین زده شده و جمعیت آن، بر اساس احصایی? دست داشته به بیش از 500 هزارتن میرسد .این ارقام برمبنای ایجاد شوراهای انکشافی قریوی توسط ریاست احیاء وانکشاف دهات تخمین شده است،اما آمریت احصائیه جوزجان نفوس این ولایت رابرمبنای نفوس شماری سال 2007  میلادى بیش از 470 هزار تن بیان میکند.
جوزجان ، ازنگاه اقلیم در تابستان بسیارگرم و درفصل زمستان سرد است؛ در تابستان شدت گرما تا 46 درجه ودرزمستان درجه سردی تا منفی 20 الى 25 درجه میرسد. درجه گرمی وسردی هوا درسرتاسر این ولایت در سرما وگرما یکسان است.
150روز آن به اعتبار از اول ماه ثور تا ختم ماه سنبله گرم ، از تاریخ اول  ماه میزان تا ختم ماه عقرب معتدل و قسماً بارانی است. بعد ازآغاز ماه قوس هوا روبه سردی میرود وتا اواخر ماه حوت هوا سرد بوده و در این ایام سردی هوا توام با ریزش برف وباران مى باشد .
ولسوالى ها:                                                                     
جوزجان بر اساس توزیع واحد های ادارى، به11 واحد تقسیم بندى شده است که شامل شبرغان مرکز ولایت و ولسوالی های خمآب، قرقین، آقچه،مردیان،فیض آباد، منگجیک،خانقاه،خواجه دوکوه،قوش تپه ودرزآب میباشد.
اکثر ساکنین جوزجان را اقوام ترکمن وازبک تشکیل میدهند؛ در عین حال اقوام دیگرى مانند تاجک، پشتون،هزاره،عرب،سادات،قزاق وتعدادى محدودخانواده هایى ازقوم پشه یی،جوگی، نورستانى، ایماق، قرغز وبلوچ نیز سکونت دارند؛ اما اکثر ولسوالى هاى این ولایت، ترکمن وازبک نشین است.

آب بندها :
در جوزجان ، دوسربند بنام هاى دریای آقچه ودریای سرپُل وجود دارد .
 این بندها در ولسوالى فیض آباد وشاهراه سرپل- شبرغان واقع اند؛ با آنکه آب بندها، به اثر خشکسالى های اخیر کم شده وبعضاً بدون آب میباشند ؛ اما با آنهم دهاقین از آن به طور وسیع استفاده نموده و زمین هاى زیادى آبیارى مى شود.
کلتور:
تلاش هاى فرهنگى در این ولایت، از سال 1340، با نشر هفته نامه ( دیوه ) وفعالیت مطبعه دولتی رسماً آغاز و تسریع یافت. با درنظرداشت تاریخ گذشته جوزجان، این ولایت با پیشینه های تاریخی خویش یکی ازولایات باستانی افغانستان محسوب میگردد.
فعلاً درعرصه فعالیت های رسانه یی تلویزیون ملی ، آیینه ،باتور، رادیوهای موج اف ام ارمغان ، آسایش ، درمان ،غزل ،بوستان ، ملی ، ونشریه های چاپی جوزجانان ، گوراش ، حکومت وشهروند ، پیام الفت ، الایمان، گلستان سواد ، مجله جوزجانان ، صدای زن ، نوای کهسار ، خط خطی ، بیان نو ،ایزگو تویغوومطبعه دولتی ، مطبعه اقبال ومطبعه جوانان شجاع وسه شبکه کیبلی به نام های آقچه کیبل ،آسمان سیتی کیبل وجهان نما کیبل فعالیت دارند.
علاوه بر نهاد های مدنی چون انجمن فرهنگی اشراق ، اتحادیه ملی ژورنالیستان ، انجمن ظهیر الدین محمدبابر، انجمن مخدوم قلی فراغی ، انجمن راه نو ، انجمن سینماگران ،اتحادیه معلمین ، اتحادیه متقاعدین ،اتحادیه هنرمندان ،انجمن شهدا ومعلولین ، انجمن رفاه وبهزیستی زنان ، انجمن فرهنگی راه سبز ، شورای جوانان ، شورا های جوانان و زنان حزب جنبش ملى ، شورای آسیب دیدگان ولسوالی های درزآب وقوش تپه نیز فعالیت دارند وگاهی محافل مختلف را در رابطه به کاربخش های مربوط دایر مینمایند.
با ایجاد فصل جدید (دوره حاکمیت رییس جمهورکرزى)،جوانان این ولایت نیز به مطالعه رو آورده اند. در جوزجان علاوه بر کتابخانه عامه ، کتابخان? ریاست اطلاعات وفرهنگ، برخه کتابخانه ها در مکاتب  وموسسات تحصیلات عالی نیز وجود دارد که مردم از آنها، براى مطالعه استفاده مینمایند.
علاوه برکتابخانه ها، تعداد زیادى از کورس های آموزشی خطاطى و آموزش مسلک ژورنالیزم نیزوجود دارد، که صدها شاگرد اکنون در آن آموزش مى بینند.
با آنکه مردم، با به میان آمدن سامان آلات موسیقى مدرن و جدید؛ از موسیقى محلى فاصله  گرفته اند؛ اما اخیراً دوباره همان موسیقى محلى و سابقه، مورد توجه قرار گرفته است  ودر مورد ترویج موسیقی محلی کورسی به نام ایدن درشهر شبرغان به فعالیت آغاز نموده که بیش از پنجاه شاگرد درآن آموزش مى بینند .
آبدات تاریخى:
موجودیت ساحات وآثارارزشمند تاریخی وباستانی ازقبیل طلا تپه، یمشک تپه، بالاحصارشبرغان ، مقبره حضرت ابن یمین شبرغانی،بقایای بنای تاریخی قلعه چغچی وبالاحصارآقچه، بر تاریخى بودن این ولایت شاهدى میدهد.
طلا تپه  درپنج کیلومتری حاشیه شمال شهر شبرغان که 22 هزار اثر مکشوفه مطلای آن از بینظیر ترین آثار تاریخی در جهان میباشد و بیانگر آن است که جوزجان در قدیم نیز از ساحات بسیار مهم و محل تلاقی  فرهنگ ها و تمدن های بشری بوده که  جزوی از افتخارات بزرگ و تاریخی مردم  افغانستان به شمار میرود .
چگونگی کشف طلاتپه :
هیئت مختلط باستان شناسی افغانستان وشوروی سابق سال های زیادی را به کاوش محلات باستانی باخترسپری کردند .
این هیئت کارنخستین شان را درسال 1969 میلادى درپنج کیلومتری شرق شهرشبرغان آغاز نمودند .
هیئت10 سال تمام درین ساحه بکار ادامه داد و کار آنها درزمستان سال 1979 میلادی به پایه اکمال رسید.آنها طی کاوش های ده ساله توانستند هفت قبررا کشف کنند که نسبت محدودیت های زمانی شش آن حفر گردید .
تمامی اجساد به استثنای جسدقبرسوم درحالتى قرارداشت که تخته به پشت و روبه بالاافتاده وصرف قبرسوم را موش ها کاویده وجسد مدفون درآن ازبین رفته بود.
اسکلیت های این قبورسلامت ساختمانی شان را به اثرافزایش رطوبت رفته رفته باخته بودند، اما جمجمه همه شان ازشکست وریخت پوشش قبورآسیبی نپذیرفته بودند.
از تعریف مقدماتی قبورکه درطلاتپه کشف شده اند چنین برمی آایدکه درقبراول جوان بین سنین 25 تا 30، درقبردوم زنی بین سنین 30 تا 40 ساله ، درقبرسوم زنی بین سنین 18 تا 25 ساله ، درقبرچهارم مردی به عمر30 ساله ، درقبرپنجم زنی بین سنین 15 تا 20 ساله ودرقبرششم زنی بین سنین 25 تا 35 ساله دفن شده بودند .
آثاربدست آمده ازقبرها میتوانند برای تعیین جنسیت افراد کمک کنند زیرادرآن روزگاررسم براین بوده که درقبرمردان اسلحه جنگی ودرقبرزنان لوازم آرایش، عطریات ووسایل زینتی میگذاشتند .
درنتیجه کاوش قبرها گنیجنه های طلایی نیز کشف شده است که شامل تاج ، قوچ ، گردنبند ، گوشواره ، شلشله، سکه ها ، پای بند یا پای زیب ، شنگوله ،بشقاب ، صندوقچه آرایش ، مرتبان پوش دار، شانه عاج ، چوب دست ، کمربند طلایی مردانه ،پوش طلایی خنجر و شمشیرقبضه طلا بوده است.
 دولفین مروارید چشم , الهه خال پیشانی بال دار, الهه خال پیشانی دار, الهه اناهیتا, هیاکل رب النوع , شراب ودخترپادشاه نیز از جمله این کشفیات بوده و همه اجساد متذکره با البسه قیمت بها دفن گردیده بودند ودرلباس هرکدام آنها 2500 تا 40  هزار پارچه طلایی بکاربرده شده بود .
مانند ساحه طلا تپه شهر شبرغان که در حفریات سال های 1356 و1357 هجری شمسی بیش از 22 هزاراثر مطلای بی نظیر متعلق به عصر کوشانی ها به دست آمده است.
تپه های دیگری از قبیل چهل مرد تپه , جهود تپه , قزانچی تپه , قربان شیخ تپه ,جیره تپه ,یلپاغ تپه ,مردان تپه , التی باتمان تپه ,بوری لیک تپه , کته تپه , سالمزان تپه ,چونگک تپه , افغان تپه , مغل تپه ,زرتپه , ییل تیگیر مان تپه , اندلی تپه و تپه های دیگر در زمین های هموار وکشتزار هاى این سرزمین موجود است که احتمال دارد مانند طلا تپه باستان , این تپه ها نیز آثار ارزشمند تاریخی را در بطن خود داشته باشد.
به استثنای طلا تپه که مورد کاوش های علمی قرار گرفته و آثار بدست آمده آن در محراق توجه باستان شناسان جهان قرار دارد در مورد بقیه ساحات ذکر شده تاکنون تحقیقات وکاوش صورت نگرفته است.
مدارس ومساجد تاریخی چون مدرسه حضرت ابن یمین شبرغانی، مدرسه دینی ابوسلیمان جوزجانی، مسجد ومدرسه ده عزیزان درولسوالی خانقاه و زیارت علم لیک بابا درولسوالی منگجیک از اماکن دینى است  که پیشینه های علمی وفرهنگی مردم جوزجان را نیز بیان میکند.
تاریخچه جوزجان :
جوزجان یا جوزجانان که معرب گوزگان وگوزگانان است در قدیم یکی از ولایات خراسان بزرگ به شمار میرفت .
پروفیسرمینورسکی شرق شناس معاصراین نام را منسوب به " جوز " معرب " گوز" به معنی چهار مغز میداند.
داکتر ذبیح الله صفا بدون ذکرماخذی در مورد وجه تسمیه گوزگان یا گوزگانان معتقد است که این نام ماخوذ از( گوزک به فتح گ )نام زن وخواهر هوشنگ ابن فراوک بن سیامک بن میشی ابن کیومرث ملقب به پیشداد است.
به روایت دیگر, به استناد این بیت شاهنامه فردوسی :
دگرگوزگانان فرخنده جای ---- نهادست نامش جهان کدخدای
گوزگانان نامی است که گویا افراسیاب از شاهان سلسله پیشدادی بر این شهر گذاشته است .
به قول مولف کتاب  اشکال العالم  (قرن 4 هجری) جوزجان نام ناحیتی است که  یهودیه  ، شبرغان ، استلخ ، کندرم ، انبار و آسان از شهر های آن به شمار میرفت. به نوشته  هیوان تسنگ سیاح معروف چینی  ( حدود 630 میلادی ) مساحت جوزجان  از شرق تا غرب  (500 لی ) معادل 288 کیلومتر و از شمال تا جنوب (1000لی ) معادل 576 کیلومتر وسعت داشته .موصوف  جوزجان را به زبان چینی  (هوشی کین ) ضبط نموده گفته است  که جوزجان دارای کوه ها  ودریاهاست، و آبش گوارا  و شیرین است .
 همچنان فرخی سیستانی  قصیده سراى  نامدار در بارسلطان محمود غزنوی ، هزار سال پیش از امروز در قصــــــیده  معـــروفی  که با مطلع :   « مرحبا ای بلخ بامی همراه باد بهار» آغاز میشود . شــهر های زیبا ، سبزه زارهای پرطراوت ، تاکستان های سبز و خُرم ، دشت های پر گل و لاله زار های دلربای  گوزگانان را بر گل و باغ و بهار بلخ ترجیح داده با دلبستگی  عاشقانه به طبیعت زیبای گوزگانان میگوید :
     بلخ بس خوبســـت لیکن بلخیان را بــاد بلخ                مرمرا با شهر های گوزگانانســـت کار
     نو بهار بلخ را بر چشـــــم من حشمت نماند                  تا بهار گوزگانان پیش من بکشــود بار   
     باغ و راغ و کوه و دشت  گوزگانان  سر بسر               حله دو روی را ماند ز بس  نقش و نگار
     بیشـــه های گرزیوان از لاله زارو شـــنبلید                 گاه چون بیجاده گردد گاه چون زرعیار
     گل همی گل گرددوسنگ سیه یاقوت سرخ                  زین بهار سبزه پوش تــازه روی آبـــدار
موزیم :
صرف درتعمیرولایت جوزجان یک موزیم کوچک دارد که در آن تصاویرشاهان گذشته , برخی ازشاعران و آثارمکشوفه طلاتپه موجود است بعضى اوقات مهمانانى که خارج ازولایت به شهرشبرغان سفرمیکنند ازاین موزیم کوچک بازدید میکنند .
مشاهیر:
ولایت تاریخى و باستانى جوزجان ؛ از گذشته هاى دور تاکنون، شخصیت هاى مهم و مشهور اجتماعى و رجال برجسته علمى و سیاسى را در خود پرورش داده و خاستگاه علم و هنر و ادب کشور بوده است. که مشت نمونه خروارازچند تن این مشاهیرنام برده میشود.
ابوسلیمان جوزجانی , ابوعبید جوزجانی , الحاج مولانا سید غیب الله غیبی , دولت گیلدی فدایی , میرمحمد امین قربت , قاری بیک مراد غربت , الحاج ملاعابد نظرمشهوربه خلیفه قزل ایاق , غلام محمد خدیم , محمد کریم نزیهی مشهوربه جلوه , مولوی عبدالرشید جوهری , ملاقربان نیاز, قاری محمد عظیم عظیمی ، ملااکه شبرغانی مشهوربه ابن یمین , میرمحمد اکبرصابر, محمد صدیق مخفی , مولوی عبدالرزاق , مخدوم قلی فراغی , ملانا اذنب شبرغانی وخدیجه جوزجانی میباشند که شماری ازاین افراد دربخش ادب وفرهنگ دارای آثار فراوانى هم هستند.
رسانه ها :
کاررسانه ها بعدازتشکیل حکومت موقت و حکومت انتقالی وانتخابی درجوزجان سیرصعودی داشته است .
قبل ازحکومت حامد کرزی صرف دو نشریه بنام های جوزجانان وگوراش نشرات داشت، ولی بعدازسقوط حکومت طالبان رسانه های زیادی اعم دربخش صوتی , تصویری وچاپی نشرات خود را آغازکردند .
نخستین تلویزیون غیردولتی به سطح جهان ازولایت جوزجان نشرات خود را آغازنمود واین تلویزیون کارنشراتی اش را درسال 1382 به نام آیینه به راه انداخت. بعد از آن نشریه های چاپی دیگری بنام چلوصاف , نوای کهسار, پیام الفت , ایزگوتویغو, گلستان سواد , خط خطی , صدای زن , مجله جوزجانان , رادیوهای اف ام ارمغان , بوستان , آسایش , سرایش , آیینه , رادیوی ملی , درمان , غزل وتلویزیون باتور به نشرات پرداخته اند.
معارف:
جوزجان،نسبت به شمارى از ولایات دیگر، در بخش معارف پیشتاز بوده ؛ جنگ هاى تحمیلی چند دهه اخیر، نتوانسته است به سیستم تعلیم و تربی? این ولایت خساراتى وارد نماید. مکاتب، در تمام ولسوالى های این ولایت فعال بوده ومشکل جدى دراین راستا وجود ندارد .
در سطح جوزجان 375 مکتب به شمول 3 انستیتیوت ویک موسسه تربیه معلم وجود دارد، که  بیش از175هزار شاگرد به شمول42 درصد دختر توسط اضافه ازچهار هزار معلم تدریس میشوند.
پوهنتون جوزجان  در سال 1380 تاسیس شده و اکنون سه هزار محصل در پوهن?ى هاى تعلیم و تربیه، اقتصاد ، انجنیری ساختمانی , کمپیوترساینس , علوم اجتماعی , تکنالوژی کیمیاوی وجیولوجی ومعدن مصروف تحصیل اند، که 40 درصد شانرا دختران تشکیل میدهند.
 
منابع طبیعى:
در جوزجان بیش از 140 حلقه چاه گاز طبیعى وجود دارد، این چاه ها در وقت موجودیت اتحاد شوروى سابق حفارى شده بود و قواى شوروى  این چاه ها را در وقت ترک کردن افغانستان در دهه 1360 مسدود نموده بودند.
فعلاً 36 حلقه آن فعال است که از آن چهار هزار خانواده و صد ها دکان و داش هاى خشت و چونه پزى در شبرغان در بدل پول مناسب استفاده مى کنند.
همچنان کار فعال سازى هشت  حلقه چاه دیگر در مربوطات ساحات جرقًدوق ویتیم تاق شبرغان، در ماه ثور 1392 از سوى وزارت معادن افتتاح گردید. کار این پروژه توسط یک کمپنی نفتی تُرکی به پیش برده میشود و قرار است که در سال 1393 شهریان شبرغان ومزارشریف از آن استفاده نمایند. این بخش پروژه را بانک انکشاف آسیایی تمویل مینماید.
وزارت معادن میگوید که هر چاه 260 هزار متر مکعب گاز در 24 ساعت تولید میکند و در کنار آن یک دستگاه سلفر در ساحه جر قُدوق نصب میشود که گاز از پایپ لاین و این چاه ها به دستگاه انتقال گردیده و بعد از تصفیه توزیع میشود.
صنعت:
در ولایت جوزجان؛ در پهلوى کلالى و پوستین دوزى، مسگرى، زرگرى , قالین بافی , گلیم بافی , نمدبافی و خامکدوزى نیز از صنایعى اند که یک تعداد مردم در آن مصروف اند.
صنعت قالین و گلیم بافى به مردم ولسوالى هاى آقچه ، منگجیک , مردیان , فیض آباد , قرقین , خماب وخواجه دوکوه مربوط میشود؛ اکثر زنان این ولسوالی ها قالین وگلیم بافى را یاد دارند و بیشتر خانواده ها مشکلات اقتصادى شان را، از این طریق رفع میکنند.
قالین آقچه و بیت مشهورى تحت مطلع (بیا بریم آقچه قالین ببافیم تخته، تخته) بر اصالت و قدامت این صنعت دلالت میکند. این نوع قالین ، ارزش بیشتر دارد و در کنار سایر قالین ها به خارج نیز صادر میشود.
صنعت خامکدوزى نیز در ولسوالى هاى فوق الذکر، تا اندازه رایج است و زنان در قریه ها؛ دستمال، چادر، لباس، شال سر، کلاه یخن و...، مى دوزند و هرچند هنوز بازار مناسب خارجى براى  این صنایع دستى ایجاد نشده؛ اما  در بازارهاى منطقه از رونق فراوان برخوردار است.
کلالى نیز یکى ازصنایع مهم این ولایت است و از زمان هاى بسیار سابق، یعنی اززمان سلطنت ابومسلم خراسانی مروج بوده است.
همچنان زرگران جوزجان ، در گذشته ها بسیار نامدار بودند و در ساختن مواد زینتى مختلف دست باز داشتند؛ اما اکنون این صنعت در حالت رکود قرار دارد.
مسگران نیز از شهرت خوب برخورداراند؛ مسگران و آهنگران ، هم اکنون وسایل نجارى و سامان آلات دیگر مانند بیل، کلند، تیشه، رنده، مارتول، جبل، دیگ، کاسه، آفتابه، لگن و...، میسازند و وضعیت قبلى خود را حفظ کرده اند.
اما وضعیت صنعت بعد از سى سال گذشته، آهسته آهسته کمرنگ شده و ارزش خود را از دست داده است .
زراعت :
جوزجان باداشتن ساحات وسیع زراعتی در شمال کشور یکی از ولایاتی زراعتی محسوب میگردد که هفتاد درصد مردم ان مصروف مالداری وزراعت اند.
درمربوطات این ولایت بیش از  215 هزار  هکتارزمین زراعتی وجود دارد، از اینکه این ولایت منبع اب زراعتی ندارد،قسمت اعظم این زمین ها بدون کشت باقی میماند.
آب زراعتی جوزجان از ولایات بلخ وسرپل تامین میگردد که به این ترتیب زارعین ولسوالی های آقچه , مردیان , خانقاه ,فیض آباد و منگجیک از آب دریای هژده نهربلخ  وزارعین ولسوالی خواجه دوکوه و جمعى از دهاقین قریه هاى شهرشبرغان ازآب دریای سرپل استفاده میکنند.
آب زراعتی ، دهاقین ولسوالی های قرقین وخماب ذریعه آبکش ها از دریای آمو تامین میگردد .
 ساحات زراعتی ولسوالی های درزآب وقوش تپه، للمی کاری بوده، این دو ولسوالی به جز از سیلاب ها , آب برف وباران کدام منبع آب زراعتی  دیگرندارند.
اقلام عمده کشت زارعین این ولایت راگندم , جو , جواری ,زغیر ,باجر, ماش , نخود ,زیره و... تشکیل میدهد.
 علاوه بر آن، پرورش  24  نوع انگور ازقبیل کشمشی سیاه , کشمشی سفید , حسینی , چال سفید , چال قره , تایفی , شورتاک , خلیلی سفید , خلیلی سیاه , علمن تویدی , ات ایمچک , شهابی سفید , عاقلی , خرمایی ,گردک , لعل یکدانه , پسته نفیس , حارجی فخری ,جنتی ,هاب , قزل هابک , مسکه یی , شهابی سیاه , شکر انگور وغیره معمول بوده و از لحاظ تولید محصول باغداری وپالیز از شهرت خوب برخوردار است .
اما درپهلوى انگور میوه هایى همچون زردآلو، شفتالو، ناک، بادام، چهارمغز، آلوبخارا، سیب، آلو گیلاس  , آلوبالو , قرآلو و میوه هاى دیگر نیز زیاد است. زمین هاى جوزجان حاصلات پیاز، تربوز، خربوزه، بادرنگ , تره  ودیگر حبوبات و سبزیجات نیز میدهد و آب و هوایش براى این حاصلات، بسایر مساعد است.
با آنکه برخى کارهایى در بخش زراعت در جوزجان  صورت گرفته؛ اما اگردر این راستا مورد توجه بیشتر قرار بگیرد، میتوان گفت که سطح مشکلات اقتصادى دهاقین جوزجان  پایین خواهد آمد و حاصلات ان علاوه بر داخل کشور، به بازارهاى خارج نیز عرضه شود.
در حال حاضر اقلام عمده صادراتی این ولایت رابا استفاده از محصولات زراعتی قالین , گلیم , هینگ , شیرین بویه , پوست قره قل وسمارق وحشی تشکیل میدهد.
 
ورزش:
مردم جوزجان ازسالهاى طولانى به اینطرف سرگرم بازى هاى عنعنوى چون ، بزکشى،پهلوانى، سگ جنگى ، مرغ جنگى ، شترجنگى ، میله سمنک ، میله هاى نوروزى ، رقص وپایکوبى , چوب بازی وغیره عنعنات رادرخودپروانده اند وبه همین منوال ادامه دارد.
 ورزش نیز مانند ولایات دیگر در جوزجان از سابق رواج داشته است؛ بازى هاى سابق که اکنون تا حدى  در این ولایت به باد فراموشى سپرده شده، توپ دنده ، اکوبکو، سنگ اندازى و چشم پتکان بودند که سابق در جوزجان  به ویژه در ولسوالى هاى زیاد مروج بود؛ اما با آمدن بازى هاى نو و عصر جدید، بازى هاى عنعنوى رنگ باخته و اکنون مانند سابق اجرا نمیشود.
علاوه بر این، اکنون 17 فدراسیون ورزشى درجوزجان فعال است که بیش ازپنج هزارتن ازبازیکنان ذکور واناث، در آن مصروف ورزش هستند.

 زن زیبا در جوزجان گلوله باران شد .

ولایت سرپل در زون شمال کشور موقعیت دارد، سابق یک ولسوالى ولایت جوزجان بود و درسال 1367 به سطح ولایت ارتقا کرد. این ولایت از هفت ولسوالى( کوهستانات، سوزمه قعله، سنچارک، گوسفندى، صیاد و بلخاب) تشکیل گردیده و مرکز آن نیز سرپل میباشد.
ولایت سرپل در بین  35 درجه و 30 دقیقه شرق، 36 درجه و 13 دقیقه شمال، 66 درجه و 30 دقیقه شرق و 65 درجه و 2 دقیقه شرق موقعیت دارد و از سطح بحر 640 متر ارتفاع دارد.
این ولایت در شمال با ولایت جوزجان، در شرق با بلخ، در جنوب با غور و بامیان ، درغرب با فاریاب و در جنوب شرق با ولایت سمنگان همسرحد است.
 ولایت سرپل در 603 کیلومترى کابل موقعیت دارد و از ولایات درجه سه کشور شمرده میشود. این ولایت از بابت ساختار جغرافیوى یک منطقه کوهستانى کشور خوانده میشود که 75 در صد زمین آن از کوه ها ومتباقى آن از زمین هاى هموار تشکیل گردیده است.
مساحت سرپل 16385 کیلومتر مربع است و اقوام باشندگان آن از ازبک، پشتون، تاجک، هزاره، بلوچ، ایفاق و بعضى اقوام دیگر افغانستان تشکیل شده که 94 درصد آن در قریه جات و متباقى آن در شهر زندگى دارند.
سرپل از ولایات است که   معادن نفت و مس در آن بیشتر است.
واحد هاى ادارى:
ولایت سرپل به شمول مرکز از هفت واحد ادارى تشکیل شده است که عبارت است از :
سرپل ( مرکز)، کوهستانات، سوزمه قعله، سنچارک، گوسفندى، صیاد و بلخاب

اقتصاد و تجارت:
 
روند اقتصادى سرپل هنوز هم تاحدى توقع پیشرفت نکرده و هنوز هم مشکلات اقتصادى مردم از طریق کشت و زراعت حل میگردد و تجارت هنوز هم  شکل سابقه و دهاتى دارد.
ولایت سرپل در گوشه شاهراه بزرگ شمال موقعیت دارد که از اثر آن وضعیت تجارتى نیز در آن از رشد باز مانده است.
 
بازار مرکز سرپل از چند دکان و مارکیت کوچک و بزرگ تشکیل شده که یک ولایت مصرفى ولایات شمال به ویژه شهر مزارشریف خوانده میشود. بخش اعظم مواد فروشى این بازرا از محصولات زراعتى قریه جات و مناطق دور دست تهیه میشود.
 
اما اخیراً یک سلسله امیدوارى ها پیدا شده که وضعیت اقتصادى و تجارى  این ولایت با استخراج معادن نفت پیشرفت خواهد کرد.
 
دریا ها و بند ها :
دو دریا موسوم به تور و سپین در سرپل جریان دارد که زمین هاى زراعتى از آن آبیارى میشود.
در فصل زمستان آب این دریاها کمى خوب ؛ اما در فصل تابستان که نیاز به آبیارى زمین هاى زیات میشود، کفایت نمى کند.
کار روى سیستم قطریى آبیارى زمین نیز در این ولایت جریان دارد و اگر تطبیق گردد، پس بخش زیاد زمین هاى خاره سرسبز خواهد شد.
زراعت :
 
 هر چند کوها و تپه هاى خاکى در این ولایت وجود دارد ؛ اما زمین هاى زراعتى و هموار نیز در آن  موجود است.
در مجموع 111000 هکتار زمین زراعتى ، 50000 هکتار زمین آبى ، 60000هکتار زمین للمى و 18000 هکتار باغات در این ولایت وجود دارد.
 مزارع گندم، جو ، جوار، انگور، زغر، کنجد ، خربوزه و تر بوز در این ولایت وجود دارد؛ اما علاوه بر آن بخش مالدارى نیز در این ولایت رشد کرده و برخى بیشتر مردم دهات نیازى اقتصادى خود را از نگهدارى   گوسفندها  مرفوع میسازند.
 
 معادن:
ولایت سرپل داراى مواد نفت و معادن میباشد. ظرفیت چاه هاى موجود نفتى در این ولایت 2،8 میلیون متر مکعب تخمین شده است.
چاه هاى مشهور نفتى این ولایت عبارت است از :
 
  معدن نفتى انگوت که 15 نقطه تفحصاتى استخراجى دارد. معدن نفت قشقرى که 10 نقطه تفحصاتى استخراجى  دارد.معدن آق دریا که 8 نقظه تفحصاتى استخراجى دارد و معدن بازار کمى نفتى  که 8 نقطه تفصحاتى استخراجى دارد.
 
کلتور:
 فعالیت هاى کلتورى و فرهنگى در ولایت سرپل نسبت به سایر ولایت کمرنگ است.  هر چند بخش رادیو تلویزیون ملى در این ولایت فعالیت دارد ؛ اما نمایندگى هاى رسانه هاى دیگر در این ولایت صفر است ؛ اما یکتعداد رسانه ها  و نهاد هاى محلى در این ولایت فعالت دارد.
 
در این ولایت علاوه بر تلویزیون ملى، برنامه هاى تلویزیون هاى طلوع ، اریانا و شمشاد نیز در این ولایت دیده میشود.
 
علاوه بر آن یک رادیو محلى موسوم به بانو نیز دراین ولایت فعالیت دارد. علاوه بر رادیو یکتعداد گاهنامه ها چون پیام شورا، سیماى زن، آینه زن، امبیر و سرپل نیز در این ولایت فعالیت دارد.
 
اتحادیه کلبه سبز، کهکشان  و نهاد قلم از نهاد هاى است که از آن نام گرفته میتوانیم .
 
 معارف:
 
 به اساس معلومات ریاست معارف سرپل، در این ولایت 389 باب مکتب فعال  و 160 هزار شاگرد که 40 درصد آن د ختر است، مصروف فراگیرى تعلیم در آن مییباشد.
امور تدریسى این تعداد مکاتب توسط 3500 معلم قرار دادى و اجیر پیش برده میشود.
علاوه بر آن 18 باب مدرسه دینى، یک مرکز تربیه معلم با داشتن پنج بخش در پنج ولسوالى هست، پنج مکتب مسلکى ( دو باب مکتب زراعت، یک باب مکتب مواد برقى، بازسازى و نفت ) میباشد.
یک لیسه خصوصى به نام راه دانش نیز در سرپل فعالیت دارد.
 
 همچنان پوهنتون سرپل با فعال شدن پوهنحى تعلیم و تربیه از سال گذشته آغاز به فعالیت کرده است.
اخیرا کارهاى اعمار یک پوهنتون خصوصى موسوم به امیرشیرعلى نوایى نیز در این ولایت آغاز گردیده است.
 
مشاهیر:
ابومسلم خراسانى، امام یحی، الفریخون، ابوعبیدجوزجانى، مولانا خدیم، اسماعیل بلخى، منهاج السراج، قارى عظیم، سیف الدین نورى، سید میر حسینى و ...
 
  بازى ها:
ولایت سرپل علاوه بر آن که در ده سال گذشته از پیشرفت هاى مختلف به عقب مانده، در بخش بازى هاى نیز به عقب مانده است.
در این ولایت علاوه بر بزگشى ، بازى هاى خوسى، بیدى، چهارمغز ... و دیگر نیز  مروج است ؛ اما علاوه بر آن بازى فوتبال نیز شایقین زیاد دارد و کلپ هاى سپورتى در این ولایت دیده میشوند.

بلخاب