مشکلات تنظیم آب در افغانستان

با رشد نفوس نا موزون مقدار آبهای آلوده وچرب اذدیاد یافته ظرفیت‌های آبهای شرین پائین می‌آید. در سال 2011 تعداد متولدین 134 ملیون و تعداد وفیات 56 میلون بوده‌است. این رشد اکثراً در کشورهای در حال توسعه یا عقب مانده می‌باشد. در دو طرف افغانستان دو کشور قرار دارد که رشد نفوس آن از 2 فیصد اضافه‌اند این حتما بالای کشورهای همسایه تاثیر ناگوار دارد. بخصوص بالای ظرفیت‌های آب. در منطقه آسیای میانه افغانستان یگانه کشور است که 75 ملیار مکعب آب شرین دارد صرف از 20 میلون آن استفاده نموده متباقی به کشورهای همسایه می‌ریزد. درطی 30 سال که افغانستان مصروف جنگ بودکشورهای همسایه از آب دریاهای افغانستان درکشورهای خود پروژه‌های را بنانمودند که برای آنها نیز حیاتی است. این پروژه‌ها طوری بنا شده‌است که اصلا آبی برای افغانستان باقی نخواهد ماند.

آب دریای کابل در حصه اتک به دریای سند ریخته سر زمین‌های ملتان، علی پور وحیدر آباد را سیر آب وسرسبز می‌سازد. پاکستان کشوری است که نان گندم درآن جا خیلی اساس است و پاکستان پروژه‌های کشت گندم خودرا از همین آب تامین می‌کند. درحالیکه از مدت 30 سال است که پا کستان بندر تجارتی آبی خودرا بالای افغانستان بمنظورهای خیلی ناروامسدود نموده‌است که خلاف موازین کشورهای محاط به خشکه‌است. کشورهای تاجکستان و قرغزستان که مانند افغانستان دارای منابع غنی آب اند نیز معضلات آب با سایر کشورهای آنطرف آمو دارند. ولی انها آب و برق 24 ساعته طور نارمل دارند. آنعده کشورهای آسیای میانه که در حوزه جهیل اورال قرار دارند مهمترین تامین کننده آب شیرین برای این کشورها همین جهیل به شمار می‌رود 90 فیصد اب جهیل اورال از ریختن آبهای رود آمومی باشد. کانال معروف قرا قوم شریان حیاتی آب ترکمنستان می‌باشد رودخانه آمو به عنوان بزرگترین تامین کننده آب برای این کانال به شمار می‌رود.. ترکمنستان جز اب این کانال دیگر منبع آبی ندارد که تمام ترکمنستان را آبیاری نماید. کانال قراقرم برای حل مشکلات خشک‌سالی و کم آبی ترکمنستان احداث شده و از جمله بزرگترین پروژه‌های عمرانی داخلی شوروی سابق بشمار می‌رفت. این کانال حجم بسیار زیاد آب رودخانه آمو را در شرق ترکمنستان گرفته و به داخل خاک این کشور جاری می‌سازد. کانال قره قروم دارای 1300 کیلومتر طول بوده و در مسیر شرق به غرب جریان دارد. این کانا ل حدود یک ملیون هکتار زمین کشاورزی را که شامل کشت‌زارهای پنبه می‌باشد، آبیاری می‌کند. ترکمنستان خشکترین منطقه آسیای میانه‌است کشور تاجیکستان علاوه بر استفاده وسیع در بخش کشاورزی از آب آمو، در نظر دارد که به تعداد 14 نیروگاه برقی را با توان مجموعی چهارهزار میگاوات، بالای رودخانه آمو اعمار کند که بزرگترین آنها نیروگاه دشت جم با ظرفیت تولیدی 15،6 ملیارد کیلوات ساعت برق در سال خواهد بود. هزینه این پروژه تقریباً چهار هزار ملیون دلار آمریکایی تخمین شده‌است.

زیاده ترین آب دریای آمو را جمهوری ازبکستان در کشت نباتات بمصرف می‌رساند. دریای آمو دو بار داخل ازبکستان شده در اخیر به جهیل ارال می‌ریزد که کشور قزاقستان از آن نیز استفاده می‌نماید. مزارع شش ولایت ازبکستان از آّب دریای آمو سر سبز است. هکذا ازبکستان سد بزرگ (تورپالانگ) در جنوب ولایت سرخان دریا اعمار نموده‌است. کانال بزرگ بخارا بمنظور آبیاری واستحصال آب استیشن برق نوایی نیز بالای آب این دریا است. وهم از بکستان چندین بند و کانال ازین دریا ساخته‌است. وهم درین اواخر ترکمنستان وایران سد دیگری را در مسیر دریای مرغاب اعمار نموده‌اند که هردو کشور آز آن استفاده می‌نمایند. ولی خواننده محترم با این همه کانالها وسدهای که ساخته شده‌است یکی ازین کشورها نه به افغانستان توجه کرده‌اند نه به حیثیت بین المللی. تا حال چندین بارنشست نموده اندولی اصلاً افغانستان را اطلاع ننموده‌اند. در حالیکه مردم این کشور از گرسنگی وبی آبی می‌میرند.

ایران کشور همسایه غربی افغانستان که از دریای هیرمند و هریرود استفاده می‌نماید. دولت ایران طی خشکسالی‌های اخیر بااستفاده از مشوره‌های تخصصی جاپانی‌ها، آب رودخانه هیرمند، رادر گودال‌های که درکنار مرزبا افغانستان اعمار گردیده هدایت نموده و ذخیره می‌نماید. این ذخیره گاه‌های (مصنوعی) درایران بنام چاه های‌نیمه زابل یاد می‌شود که قبلاً تعداد آنها به سه حلقه می‌رسید و این چاه‌نیمه‌ها به ظرفیت 0،7 ملیارد متر مکعب برای مصرف آشامیدنی احداث گردیده بودند اما دولت ایران با احداث چاه‌نیمه چهارمی ظرفیت آنها را به 1 ملیارد متر مکعب رسانید. برای احداث چاه‌نیمه چهارم درمجاورت چاه‌نیمه‌های قبلی که با میلیونها دلاراحداث شده‌اند مبلغ هشتاد میلیون دلارپول به مصرف رسیده وکار احداث آن دراوایل سال 1383 شمسی به پایان رسید.

طرح احداث خط لوله 192 کیلومتری (آب برای شهریک میلیون جمعیتی زاهدان) از پروژه‌های مهم دیگری است که جهت انتقال آب ذخیره شده ازرود هیرمند، در چاه‌نیمه‌ها به شهرزاهدان درسال 1383 به بهره برداری سپرده شد. قراراست که آب انتقال شده توسط این خط لوله که مقدار آن به 37 میلیون مترمکعب برسد، نیازهای آبی (هشتصدهزارنفر) از ساکنان شهرزاهدان مرکز استان سیستان وبلوچستان رادر سال تامین کند. برای اجرای این پروژه هم مبلغی درحدود 75 میلیون دالر بمصرف رسیده‌است. این در حالی است که به اساس معاهده سال 1351 در مورد تقسیم آب رودخانه هیرمند، جانب ایران حق استفاده از آب هیرمند را به طوری که در حال حاضر جریان دارد، دارا نمی‌باشد. زیرا مطابق به مفاد قرارداد تقسیم آب هیرمند بین دوکشور از مجموع 176 متر مکعب فی ثانیه آب هیرمند، حقآبه ایران صرف 26 مترمکعب فی ثانیه که معادل 820 ملیون مترمکعب درسال می‌شود، تعیین گردیده‌است. تامین آب موردنیاز شهرزاهدان با جمعیت تخمیناً یک میلیونی آن از ذخیره‌های آب هیرمند، برخلاف مواد موافقت‌نامه تقسیم آب هیرمند میان ایران وافغانستان است، زیرا درهیچ ماده یا مواد آن افغانستان تعهدی به ایران نسپرده تا آب موردنیاز مرکزاستان سیستان و بلوچستان وبخصوص شهرزاهدان را از رودخانه هیرمند تهیه کند.

ذخایر آب ونقش آن در توسعه زراعت و صنعت در افغانستان

سیستم آب در حفظ حیات انسانی، زراعت و صنعت نقش عظیم را دارد. بدین منظور کشورهای پیشرفته غرض تهیه آب بسطح کشور بنابر یک احصائیه خیلی‌ها دقیق عمل می‌نمایند. بدون احصائیه دقیق نفوس، مقدار زمین، نوع زمین، تعداد فابریکه‌ها، مقدار تولید آب صحی، مقدار آب مور ضرورت و مصارفات آب نمی‌توان پلان ساخت. آب در کشورهای پیشرفته مانند تیل ارزش داشته وبه صفت منابع طبیعی حفظ می‌شود. امروز کشورهای همجوار وکشورهای عربی نیاز مبرم به آب شرین دارند. قیمت یک مترمکعب آب شرین 1،5 دالر می‌باشد. مطابق به فیصله سازمان ملل در مورد آبریزی دریاها در دوکشور یک مقدار آب باید رایگان داده شود ویک مقدار آن باید به فروش رساند. با اعمار سدها و ذخیره گاهی می‌توان عواید حاصل نمود. مهمترین منبع آبی افغانستان یخچالهای دایمی قلل‌های بلندکوه هندو کش و چشمه‌ها می‌باشد. بالاتراز 75 فیصد خاک را کوها تشکیل داده‌است. تمامی دریاهای افغانستان ازین کوها منشع می‌گیرد. از سرازیر شذن این آبها نظر به موقعیت جفرافیای و سرعت آب می‌توان گاهی ذخیره فراوانی را ساخت. تکناولوجی امروز نظر به موقعیت جفرافیای دریا وآب انواع بندها را اختراح نموده‌است. کشیدن تونلهای آب توسط ماشینهای TBMساختن کاسه‌های بزرگ ابی توسط انفجارات اتمی ساختن کانالها توسط Vertical cannal drilling machin و تی بی ایم وغیره ماشینهای مدرن که سرعت کارا خیلی سریع می‌سازد. از این رودها توسعه اراضی زراعتی رانمود واز انرژی پوتانشیل آن برق استحصال نمود.
واضع است که همه ساله در افغانستان نفوس ازدیاد می‌یابد با ازدیاد نفوس برخلاف زمین‌های زراعتی تحت ساختمان قرار می‌گیرد وآبکیه برای زراعت طبیعی بمصرف می‌رسید به سایر موارد بمصرف می‌رسد. این آب پس از استفاده مخلوط با روغنیات و مواد کیماوی گردیده واپس تبخیر نمی‌کنند رطوبت نسبتی نیز پائین می‌آید. ملت افغان از قدیم الایام زراعت پیشه بودند آبیکه توسط جوی‌ها داخل محلات مسکونی می‌گردید مطابق به نفوس وزمین مورد ضرورت کافی بود. در سه دهه جنگ مردم کشت وکار را رها کرده مهاجر گردیدند در زمان برگشت نفوس دوچند ازدیاد یافت. لازم بود تا مقدار منابع آب وزمین زراعتی ازدیاد میافت ولی چنین نشد. بنا بر چندین عوامل تعداد از زمینها این کشور از کشت باز ماند. در نتیجه کشور از حالت خود کفائی بر آمده محتاج است تا یک تعداد از محصولات زراعتی و تولیدات محصولات زراعتی را از خارج وارد کند. پس از سال 2002 که تحولات در افغانستان رونما گردید دولت افغانستان الی سال 2009 روی عوامل نامعلوم اهمیت زراعت را فراموش نموده بود. ضرورت بود الی خروج خارجیها در اعمار بندها. ذخیره گاها کانال‌ها وتوسعه اراضی زراعتی می‌کوشید تا ملت ما کمافی سالهای قبل از لحاظ خوراک متکی بخود می‌شد. در صورت بهبود زراعت صنعت این کشور رونق می‌گرفت. فعلاً صرف 12 فیصد زمین این کشور تحت کشت حدود 46 فیصد آن علفچر و3فیصد آن جنگل است. بالاثر همکاری دولت آلمان وضع زراعت آبیاری و آبرسانی در ولایت کندز بهتر گردیده‌است. زیاده زمینهای کندز تحت کشت گندم قرار گرفته‌است. با فعال ساختن پروژه‌های آبی می‌توان صنعت را رشد داد. صنعت ضرورت به برق زراعت پیشرفته، راه پخته و سیستم آبرسانی مدرن دارد. تهیه آب غرض صنعت زراعت ومنازل توسط ساختمانهای زراعتی ذخیره گاه‌های آبی حوضهای مثنوعی کشیدن تونلهای آبی در اعماق زمین و کوها حفر هزاران چاهای عمیق آبی وغیره اکتفا پذیر خواهد بود. درسال 2011 دولت افغانستان به جهانیان اعلان نمود که افغانستان غرض تنظیم آب خویش مبلغ 12 بیلون دالر ضرورت دارد. مقدار آب سرانه 2778 مترمکعب دریک سال می‌باشد درحالیکه 1420 متر مکعب آن در دسترس قرار دارد.

حوضه رودخانه های افغانستان

پنج حوزه آبی افغانستان

طبق پیشنهاد وزارت انرژی وآب وسایر مراجع ذیربط افغانستان به پنج حوضه دریای تبدیل گردید که عبارتند از حوضه آمو، حوضه شمال، حوضه مرغاب و هریرود، حوضه هلمند و حوزه رود کابل می‌باشد. این پیشنهاد توسط رئیس جمهور افغانستان شش وزیران و رئیس اداره محیط زیست منظور گردید. یکتعداد از سازمانها وبانکهای که در حصه اعمار و احیا پنج حوزه همکاری نموده‌اند از قبیل بانک جهانی مبلغ 75 میلون دالر در تمام 5 حوزه. بانک آسیایی اداره(JFPR)مبلغ 15 میلون دالر غرض احیا وترمیم دریای شمال. اداره (JFPR) جاپان مبلغ 10 میلون دالر را غرض احیا دریای بلخ. اتحادیه اروپا مبلغ 15 میلون دالر غرض اعمار پروژه هابالای دریای کندز. کشور کانادا و دوبی ADB مبلغ 90 میلون دالر غرض احیا واعمار در دریای مرغاب و هری رود. ادارهEC در بخش دریای آمو کمک نموده‌اند که ملت افغان ازین‌ها تشکر می‌نماید.

جدول پنج حوضه آبی افغانستان

اسم رود	الگو	رود‌های که با این رودخانه ملحق می‌شود	اراض تحت پوشش به کیلو متر مربع	ظرفیت رودخانه به بیلون متر مکعب	کشور منبع	به کشور که می‌ریزد
رود آمو		واخان کوکچه قندز پامیر پنج	91،5	22		ازبکستان ترکمنستان
رود شمال		[شرین تگاب سرپل بلخ ]	71،7	1،88
رود هلمند		هلمند ارغنداب غزنی ترنک ارغستان موسی قلعه	2649	9،30		ایران
دریای غربی		خاش رود ادرسکن فراه رود هریرودمرغاب کشک گلران وغیره	78،4	3،06		ایران و ترکمنستان
رود کابل		میدان کابل لوگر شتل غوربند پنجشیر علی شنگ علی نگار لغمان جلال آباد	77،7	20،76		پاکستان
مجموعه		33رودخانه بزرگ	2968،3	57

علل خشکسالی

خشکسالی کشاورزی (Agricultural drought): جنبه‌های مختلف خشکسالی اقلیمی و یا خشکسالی هیدرولوژیکی را به تاثیرات کشاورزی پیوند می‌دهد. مفهوم این خشک سالی کمبود بارندگی، تفاوت تبخیر و تعرق واقعی با تبخیر و تعرق پتانسیل، کمبود رطوبت خاک، میزان محیط سبز، غلظت گازات درجه حرارت، سطح آبهای زیر زمینی و یا مخازن می‌باشد. آب مورد نیاز گیاهان بستگی تام به شرایط غالب اقلیمی منطقه، خصوصیات بیولوژیکی گیاه مورد نظر، مرحله رشد و خصوصیات فیزیکی و بیولوژیکی خاک دارد. گفته می‌توانیم خشکسالی کشاورزی عبارتند از کمبود میزان آب مورد نیاز گیاهان مختلف در دوره‌های مختلف رشد از حالت بذر تا بلوغ می‌باشد. کمبود رطوبت خاک سطحی در هنگام جوانه زنی مرحله تولید گل و تکمیل نمودن ضروریات داخل تخم خیلی‌ها پر اهمیت است. زیرا اگر در مرحله جوانی زدن آب نباشد نبات نمی‌روید در مرحله گل اگر آب نرسد تخم پوچ ومیان تهی می‌آید در مرحله ساقه زنی اگر آّب نرسد ساقه ضعیف یا چپه می‌شود یا مورد حمله آفات قرار می‌گیرد. یکی از بزرگترین علت خشکسالی اب وهوای گرم است. درهر نقطه دنیا که گرمی است بارندگی کم است هرقدر هوا سرد شود مقداربارندگی ازدیاد میابد. در آن محلات که درجه حرارت کم وزیاد می‌شود بارندگی متعلق به این حرارت دارد.

منبع و منشع که از ان بخارات آب برمی خیزد خیلی‌ها مهمتر ازهمه‌است که با چه غلظت وفشاربخارات می‌اید با تغیرات فشار دریک محیط باد پیدا می‌شود وباد خود منبع سرد کننده هوا است. با سرد شدن هوا باران می‌ریزد. در افغانستان جبهه بخارات گرم از بحر هند و جبهه بخارات سرد از سایبریا باعث بارشها می‌گردد. بارشها دونوع اند قاره ئی و منطقه ئی. بارشهای بین القاره زیاده در چهار فصل ارتباط دارد ولی منطقوی مربوط به بخارات آب وسردی منطقه‌است. مثلا جنگلات غلو باعث ریزش باران می‌شود. نرسیدن جبهات دریک منطقه باعث نباریدن بارش نیز می‌گردد. خشک سالی می‌تواند یکساله ویا چندین ساله باشد. ولی دایمی نیست.

راه بیرون رفت از خشکسالی

خشک سالی یک عمل طبعی است کسی نمی‌تواند جلواین پدیده را گیرد. فقد یک وسیله خیلی‌ها کمک می‌کند آنهم غرس درختان درمنطقه می‌باشد. از اینکه یکی از خصوصیات انسانها مبارزه با طبعیت نیز است لازم است از طریق دیگر مبارزه با خشک سالی صورت گیرد. هدف این مبارزه چگونه به مناطق که خشک سالی رخ دهد از طریق دیگر آب رساند تا کشت صورت گیرد و حاصل دهد.

اعمار بندآبی

بندعبارت ار مانع جریان آب است که درنتیجه ارتفاع آبرا بلند برده و در آن مقدارآبراذخیره نماید از سد می‌توان برق استحصال نموداز آب آن در اراضی زراعتی استفاده نمود. تربیه ماهی و طیور نمود. علاوه براین سد آبی می‌تواند تفرجگاه باشد. تغیرات در محیط آب وهوا می‌آورد. مقوی اقتصاد است. بهترین سد آنست که بتواند آب زیادی را ذخیره کنداگر درمیان کوه یک کاسه بزرگ هموار خاکی باشد وسپس باز کوه دوم شروع شود می‌توان بند ساخت یعنی برای هر توپوگرافی نوع مخصوص سدساخته می‌شود. ولی باید یاد آوری نمایم تکنالوجی امروز به سطح رسیده‌است از آبهای جریان داراستحصال برق را می‌نمایند. ساختن سد در آبهای جریان دار [درنشیب بین دوکوه]نوع مخصوص ساختمان را در خود دارد که اب زیاد درآن باید ذخیره نشود. ازسرعت آب برق استحصال می‌گردد. در هر سد سرعت آب باید صفر گرددبعداً از انرژی پوتانشیل یا از انرژی افتادن آب برق حاصل می‌گردد. دربین دوکوه‌های که آب دارای سرعت تیز ودارای سنگریزه وسنگها خیلی خطر ناک است نباید سد ساخت در صورت ساختن روزی نه تنهاشهرها بلکه مملکتهارا خراب خواهد کرد. درمیان تپه‌های پرعلف میوان بند ساخت. سدهارا از کانکریت، سنگ، خاک، چوب ولاستک می‌سازند. سدهای کانکریتی. به اشکال وزنی، میان خالی، میان پر، منعنی، مایل وپایه دار ساخته می‌شود. افغانستان مطابق به ماستر پلان برق، دارای (24000) میگاوات پوتانسیل بوده از جمله 23000 ان آبی متباقی از ذغال سنگ گاز ونفت می‌باشد. افغانستان دارای 11 سد برقی می‌باشد 30 سال قبل ازین سدها454 بیلون کیلووات برق درساعت تولید می‌گردید. فعلا حدود 280-300 میگاوات برق تولید می‌کند و500 ان وارداتی است.

انواع بندها بر اساس ساختمان

بندهای قوسی یا منعنی:معمول ترین سدها درجهان به شکل قوسی درمیان تنگه‌های کوه اعمار می‌گردد که نیروهای وارده بر سد توسط یک بدنه منعنی شکل به دوکنار یعنی سنگ وزمین منتقل می‌گردد. این صدهااز کانکریت وآهن ساخته می‌شود. عرض این سد مربوط به این است که چه مقدار فشار بالای سدواردمی‌گردد. در بعضی آلات درقسمت عقبی پایه‌های مخروطی از کانکریت را نیز وصل می‌نمایند.
بندهای خاکی: این مودل سد از خاک کلی یا خاک رس ساخته می‌شود. تا در برابر فشار وارده از خودمقاومت نشان دهند. خاک رس طبیعتاً درکنار وقسمت تحتانی تقریباً تمامی جوی ودریاها وجود دارد مانع نفوذ آب در کنار و تحت می‌شود. بدین منظور ازین خاک در سدها نیز استفاده می‌نمایند.
بندهای سنگریزه‌ای: مشابعت به سدهای خاکی دارد. ولی باین تفاوت که به عوض خاک دانه‌های سنگ خورد را می‌اندازند وهم ابعاد دانه‌های صورت سنگ به مراتب درشت تر می‌باشد. سدهای وزنی: که وزن بدنه سد تعادل آن را در مقابل مجموعه نیروهای وارده حفظ می‌نماید.
بندهای پایه داره: درین نوع سد فشار وارده بر سد توسط غلاف ویا پوست به پایه‌ها و ازپایه‌ها به زمین انتقال می‌یابد.
بندهای چوبی: این سدها از چوبهای سخت ومقاوم ساخته می‌شود. شکل سدهای چوبی مانند سدهای فولادی از یک قالب چوبی ساخته می‌شوند. و هم در معیار کوچک از چندین صفحه ساخته می‌شود مقدار زیادی از چوب در زمین داخل گردیده وفشار وارده را به زمین انتقال می‌دهند.
بندهای فولادی: که از یک قالب فولادی و یک صفحة فولادی ساخته می‌شود وانرا درجریان آب منتاژ می‌نمایند. در افغانستان در معیار کوچک ازین سد خیلی وافر دیده می‌شود بنام سربند می‌گویند. این سد متحرک و غیر متحرک ساخته می‌شود. این نوع سد درمعیار کوچک زیاده ساخته می‌شود.

اعمار ذخیره گاه آبی

ذخایر غرض کشاورزی

• 1. ذخایر بزرگ

در جهان امروز علاوه برسد بعض از ذخیره گاه‌ها مخصوص غرض کشاورزی می‌باشد که دارای انرژی پوتانشیل الکتریکی نمی‌باشند. درافغانستان در میان کوها و دشتها کاسه‌ها، چاه‌هاو حوض‌های طبیعی بزرگ آب وجود دارد که تعداد آن قلیل است. اب حوضهای کوهی از جمع شدن برفها وبارش و حوضهای هموار از بارش سال و از آبهای زیر زمینی می‌باشد. می‌توان تعداد این نوع را چندین برابر ساخت بخصوص در دشتها و سطوع هموار.

• 2. ذخایر کوچک

در جهان امروز انوع مختلف ذخیره گاه‌های آب ازآهن کانکریت و لاستیک به حجم کوچک وبزرگ ساخته می‌شود. می‌توان آب بارندگی سال را در آن ذخیره نمود. یکنوع ذخیره گا کوچک آن طوریست که در ارتفاع بلند یک نقطه بزرگ مدور را پلاستک کاری می‌کنند واب بارندگی از پلاستیکها راساً داخل کاسه بزرگ ذخیروی می‌شود. یا در یک خریطه بزرگ پلاستیک که طول آن تا دوصد متر کم یا اضافه‌است اب بارندگی را ذخیره می‌کنند. ویا چندین ذخیره گاه بزرگ از آهن ویا لاستیک غرض حفظ متقدم می‌سازندوآب آنرا ازیک نقطه دیگر انتقال می‌دهند

اعمار کانال‌ها

یکی از وسیله مبازه علیه خشک سالی استفاده از کانال‌ها است. آب کانال هااز دریای می‌آید که اصلاً در آنجا خشک سالی وجود ندارد.کانال عبارتند از تغیر دادن مسیر آب دریا رابه مسیر مورد نظر می‌گویند. کانال یکی از وسیله‌است می‌تواند منطقه بزرگ را آبریزی نماید. در افغانستان تا فعلاً دوکانال بزرگ اعمار گردیده‌است.
1. کانال ننگرهار: این کانال در سال 1337 توسط دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی اعمار گردیداین کانال حدود 120هزارجریب کشتزار غازی آبادو هده را سیراب ساخته‌است.
2. پروژه کانال رود هلمند: این پروژه در سال1351و1352 توسط ایالات متحده امریکا فعال گردید. بزرگترین کانالی که از رودخانه هلمند جدا شده نهربغرا است که درپنج کیلومتری گرشک از هلمند منشعب شده و بطول 80 کیلومتردرسمت راست رودخانه به استقامت نادعلی واقع در چهل کیلومتری غرب شهر لشکرگاه امتداد یافته‌است. پروژه‌های مارجه و شمالان نیز ازاین کانال آبیاری می‌گردند. در صورت که مانند این پروژه چندین دیگر فعال گردد دیگر لازم نیست ملت افغانستان دنبال آب باران برود.^[13] در طی خشکسالی‌های اخیر دولت افغانستان کار یک تعداد از کانالهارا به همکاری نیرو ائتلاف آغاز نموده‌است شامل چنین پروژه‌ها می‌باشد.
1. اعمار 8 کانال در لغمان که 6 کانال آن به ارزش 1?6میلون دالر با همکاری بانک جهانی دوکانال دیگر آن درمنطقه کا کس وکس عزیز خان به ارزش 360هزار دالر از کمک بانک جهانی اعمار گردید.
2. اعمار کانال در ولسوالی زنده جان ولایت هرات بطول 32 کیلومتر به ارزش 5 میلون دالر درحال اعمار است.
3. اعمار کانال به ارزش 180 هزار دالر در ولایت نورستان غرض جلو گیری سیلاب
4. اعمار کانال بزرگ در ولسوای چهار برجک ولایت نیمروز به طول 45 کیلومتر به هزینه یک میلون سه صد هزاردالر از بودیجه انکشافی ایلات متحده امریکا در حال تکمیل است.
5. اعمار کانال در دشت قلعه ولایت تخار آغاز گردیده‌است. این کانال به ارزش دومیلون دالر از طرف بانک جهانی اعمار می‌گردد.
6. کار اعمار 36 کانال آب و یک دیوار استنادی به ارزش بیش از یک میلیون دالر امریکایی در ولسوالی غنی خیل ولایت ننگرهار خاتمه یافت. پروژه اعمار این کانالها و دیوار استنادی به همکاری تخنیکی CIDG و کمک مالی اداره انکشافی بین المللی امریکاUSAID عملی شده‌است.

پروژه‌های بزرگ ذخیره آب در افغانستان

طبق راپور وزارت انرژی وآب افغانستان درین اواخر پروژه‌های ذخایر آبهای سر زمینی تحت ادارهUSAID روی دست گرفته‌است این پروژه‌ها غرض تهیه آب آشامیدنی کشاورزی و انرژی در نظر گرفته شده‌است که بنامهای پروژه‌های دراز مدت میان مدت و کوتاه مدت ترتیب گردیده شده‌است. فعلاً وزارت انرژی افغانستان مطالعه 111 بند آبی را به ارزش 10،7میلون دالر روی دست دارد. این مطالعات باید در سال 1391 ختم گردد. وزارت انرزی پلان ساخت 400 بند آبی کوچک وبزرگ را درطی پنج سال یعنی الی سرطان 1394 باید به انجام رساند.

پروژه انکشافی علیادریای آمو

که یکی از مهمترین و بزرگترین پروژه‌های آب و برق افغانستان به شمار می‌رود و دارای مشخصات عمده ذیل می‌باشد.
1. احداث بند ذخیره بالای دریای آمو در مرز مشترک بین افغانستان و تاجکستان تا آب مورد ضرورت آبیاری صفحات شمال کشور را تهیه نماید. این بند همچنان مقدار 1000 میگاوات انرژی برق تولید خواهد کرد.
2. کانال عمومی مربوطه بطول حدود 350 کیلو متر بوده که از قلعه ذال ولایت کندز شروع گردیده و به ولسوالی اندخوی و نواحی آن در ولایات فاریاب ختم می‌گردد.
3. این سد بیش از 500 هزار هکتار زمین معادل دو نیم ملیون جریب اراضی فعلی و جدید در ولایات بلخ، جوزجان و فاریاب آبیاری خواهد کرد.
4. نصب دستگاه استیشن برق آبی به ظرفیت 1000 میگاوات.

این پروژه یکی از مهمترین پروژه‌های آب و برق بوده که ساحه آن شامل چهار ولایت شمال افغانستان بوده و برای ده‌ها هزار نفر در منطقه کار ایجاد خواهد کرد.

• پروژه میان مدت آبیاری کلیفت

1. پروژه آبیاری کلیفت موازی 20 هزار هکتار (100 هزار جریب) زمین را آبیاری خواهد کرد.
2. طول این پروژه 130 کیلو متر می‌باشد که از جمله 30 کیلو متر پایپ لین و متباقی 100 کیلو متر آن به قسم کانال خواهد بود. این پروژه توسط پمپ باید فعال گردد که حدود 20 میگاوات انرژی برق ضرورت دارد. طرح مقدماتی و هدایت نامه تخنیکی و اقتصادی پروژه از طرف وزارت انرژی در حال اجراات قرار دارد.

طرح عاجل کوتاه مدت

تهیه آب آشامیدنی از ساحه خم آب آمو دریا برای ولسوالی اندخوی و نواحی همجوار آن با استفاده از ماشین پمپ الکتریکی.

پروژه برق آبی باغدره

این پروژه با ظرفیت تولیدی 280 میگاوات بالای دریای پنجشیر، آغاز و در سال 2013 باید به تولید آغاز نماید. مرحله اول مطالعات امکان سنجی این پروژه تکمیل و قرار است مرحله دوم آن آغاز گردد

پروژه ذخیره آبی بند کمال خان

این سد در ولایت نیمروز بالای دریای هلمند احداث می‌گردد که دارای چندین مرحله می‌باشد. کار مرحله اول آن به هزینه 9 میلون دالر با دولت تاجکستان به امضا رسید. کار مرحله اول این بند در نوامبر2012 به تکمیل خواهد رسید. این بند علاوه براینکه چندین هزار هکتار زمین را سیراب می‌سازد9 میگا وات برق نیز تولید می‌نماید.

بند سلطان

این بند در 22 کیلو متری شهر غزنی در زمان سلطان محمود غزنوی غرض آبیاری اعمار گردیده بود. این بند در ولسوالی جغتوی ولایت میدان وردگ موقعیت دارد؛ اما بخش اعظم آب آن به سمت ولسوالی خواجه عمری و شهر غزنی جریان دارد که به شمول خواجه عمری، زمین‌های زراعتی ولسوالی انده و گیرو را آبیاری می‌کند. این بند چندین بار طور غیر اساسی ترمیم گردیده‌است. در سال 1384 بالاثر سیلاب 70 فیصد زمینهای زراعتی را در ولایت غزنی تخریب نمود.

پروژه سلما

کار بند سلما ولایت هرات در زمان داود خان آغار الی 2005 متوقف بود درسال 2005 دولت هند مصارف ادامه کار این پروژه را بدوش گرفته‌است. در نظر است این پروژه هفتاد هزار هکتار زمین را سیراب و به ظرفیت 42میگا وات برق را تولید نماید. مصارف این سد حدود هفتاد میلون دالر خواهد بود.

پروژه کانال مروارید

این کانال بزرگ به نام «مروارید» در ولسوالی شیوه? ننگرهار اعمار در سال 1388 به بهره برداری سپرده شد. این کانال توسط کشور جاپان با هزینه ی 10ملیون دالر اعمار گردید. کانال مروارید از دریای کنر از منطقه ی زیلی بابا ولایت کنر آغاز می‌شود و با از عبور از منطقه ی شیوه و دشت گمبیری به بند درونته می‌انجامد. کانال «مروارید» که 24 کیلومتر طول دارد. در جریان 7 سال ساخته شده و هزاران جریب زمین بایر و هزاران جریب زمین زراعتی را آبیاری خواهد کرد

پروژه ذخیره آب و تولید برق بخش آباد

قرار داد پروژه آب و تولید برق بخش آباد بالای دریای فراه رود را با رئیس کمپنی خدمات مشورتی هندوستان در 24 اگست سال 1385امضا رسید. این پروژه در ساحه 100 کیلو متری شهر فراه و در فاصله 30 کیلو متری سرک عمومی کابل- هرات موقعیت دارد. اهداف این پروژه عبارت از ذخیره آب به حجم 570 ملیون متر مکعب در ساحه بخش آباد می‌باشد. با تکمیل شدن این پروژه 35000 هکتار زمین زراعتی موجود و 26000 هکتار اراضی جدید تحت آبیاری قرار خواهد گرفت. قرار است با تکمیل این پروژه 20 میگا وات برق نیز تولید گردد.

باران مصنوعی

یکی از وسیله که می‌توان تا حدودی جلو خشکسالی را گرفت باران مصنوعی است. دانشمندان زمین را به شش طبقه وفضای بالاتر از زمین را به5 طبقه تقسیمات نموده اندکه تروپوسفیر در فاصله 6-20کیلومتر، ستراتوسفیر الی 50 کیلو متر، میزوسفیر از 50-85کیلومتر، ترموسفیر از 85-690کیلومتر و اکزوسفیر690-10000کیلومتر بالاتر از زمین واقع اند. مهمترین قسمت که درآن باران مصنوعی صورت می‌گیرد تروپوزسفیر است.

تروپوزسفیر

قسمت که با باران مثنوعی ارتباط دارد تروپوزسفیر است. تروپوسفیر گرم ترین ساحه اتمسفیر می‌باشد. درین ساحه مقادیری زیادی گازات کاربن دای اکساید اکسیجن نایتروجن، گازات نجیبه و سایر گازات وجود دارد. هوای تروپوسفیر پس از 4-5 کیلومتر ببعد به صفر درجه رسیده از ان ببعد سرد شده می‌رود. بخارات آب پس از 4کلیو متر به هم نزدیک شده در فاصله‌های 9-10 کیلومتر در موجودیت ذرات کوچک دوباره به باران تبدیل می‌شوند.

باران مصنوعی

باروری یا تخم پاشی ابرها در واقع یک روند طبیعی است که در آن ابرها به بخار آب و سپس به باران تبدیل می‌شوند. روش باران مصنوعی برای اولین بار درسال 1950 توسط فرانسوی‌ها تجربه گردید. فعلاً در 24مملکت دنیا مروج است. باران مصنوعی در کشور چین هند آسترلیا امریکا و کشورهای شرق میانه مروج بوده توانسته‌است از 5-25 فیصد مقدار بارندگی را بلند مبرد. برای ایجاد باران مصنوعی باید عوامل چون ابر، رطوبت، گرمی هوا و سایر شرایط جوی فراهم باشد. رطوبت (وزن بخار آب موجود در یک متر مکعب هوا) عامل مهمی در تشکیل ابرهاست، هر قدر هوا گرمتر باشد، قابلیت بیشتری برای داشتن بخار آب و تشکیل ابر دارا می‌باشد. غرض اینکه چگونه ابر ساخته شود وباران ببارد لازم است هزارات ذرات آب هوا باهم یکجا شده پس از وزنبین شدن به زمین بریزد. برای تشکیل ابر وجود ذرات میکروسکوپی گرد و خاک، دوده، بلورهای نمک ویخ لازمی است. دو اصول برای بارش از ابرها به نام روند باران گرم و روند باران سرد وجود دارد:
1باران گرم: در مناطق حاره، باران از ابرهایی می‌بارد که هرگز دمای آنها زیر صفر نیست آن را باران گرم می‌نامند. در این ابرها قطرات درشت آب که ابر را تشکیل می‌دهند در برخورد با قطرات کوچک، آنها را جذب و به این ترتیب شروع به بارش می‌کنند.
2باران سرد: زمانی که دمای ابر یا قسمتی از آن پایین‌تر از صفر باشد، بلورهای یخ با جذب رطوبت اطراف خود سریعا شروع به رشد می‌کنند تا اینکه وزن زیاد باعث فرود آنها می‌شود. این بلورها هنگام فرود اگر از مکانهای گرم بگذرند به باران تبدیل می‌شود و در صورت سرد بودن بشکل برف فرود می‌آیند. در مناطق قطب شمال وجنوب که مقدار کاربن دای اکساید و ذرات گرد و دود نیست ویا خیلی کم است ولی همیشه برف می‌بارد دلیل ان یخ شدن ذرات کوچک بخار در هوا پس از یکجا شدن چندین هزار ذرات وزن زیاد شده بشکل برف پائین شده به زمین می‌ریزد در بعضی مناطق که هوای پائین یعنی 2-3کیلومتر گرم است برف آب شده به باران تبدیل می‌شود انسان از طریق باروری ابرها می‌تواند از لحاظ تعداد و نوع هسته‌های تشکیل باران به طبیعت کمک کند. باروری بوسیله مواد جذب کننده رطوبت مانند بلور نمک ویوریا که می‌تواند برای سرعت دادن به روند بارش گرم بکار رود. باروری بوسیله یود نقره(AGI) و یخ خشک (کاربن دای اکساید یخ شده) پروپان مایع و نمک در افزایش باران در روند بارش سرد به ابرهایی که کمبود هسته دارند کمک می‌کند. تمامی ابرها نمی‌تواند باران را بیاورد بخصوص ابرهای که خیلی‌ها بلند اند.

روش آبیاری مدرن

نوع آبیاری مدرن که بنام آبیاری قطره یاد می‌شود

در بعضی از کشورهای که آب شرین کم دارند. کشت بسیاری از نباتات خودرا در شیشه خانه‌ها ویا در مزارع کشت می‌کنند که توسط پایپ‌ها ونل‌های آهنی صرف ریشه نبات را آب می‌دهند. بنامDripirrigation یا آبیاری قطره یاد می‌شود.

حفظ جنگلات وغرس درختان

خوبترین وبهترین طریقه که می‌تواند تا حدودی زیادی جلو خشکی را بگیردغرس درختان است. درختان درموقع گرمی دهن ستوماتا حجرات خودرا بند نموده آب خودرا به بیرون تبخیر نمی‌نمایند. ریشه درختان منبع حفظ آب است. اکثر نباتات در زمان جوانه زدن و تولید تخم ویا گل به آب زیاد نیاز دارند. یک نبات در یک مرحله حد اقل به پنج بار آب فراوان ضرورت دارد. بدین لحاظ زیادترین آب شرین برای کشت نباتات بمصرف می‌رسد. به اساس تجارب چندین ساله تا حد ممکن نباید از آبهای زیر زمینی برای کشت مزارع بزرگ استفاده نمود. زیرا تسلسل طبعی آب از بین می‌رود. برای غرس نباتات بلند قد می‌توان از آبهای زیر زمینی استفاده نمود زیرا نبانات بلند قد خود ذخیره کننده اب در خاک در خود ودر محیط ماحول می‌باشد.