قبل از همه قابل یادآوری میدانم که الفبای زبان پشه یی به شکل کتاب در 22 صفحه وبه تیراژ 2000 نسخه در سال 1367 از طرف انستیتوت زبان وادب دری مرکز زبانها وادبیات اکا دمی علوم ج010 درمطبعه دولتی وقت اقبال چاپ یافته است. چون اکنون نسخه های آن نایاب بوده وبه دسترس قرارا نه دارد بناً بنابر تقاضای علاقمندان گرامی ازین طریق پیشکش میگردد. (محمد زمان کلمانی) زبان پشه یی ازجمله زبانهای اندو آریانی افغانستان است که قبل ازاین هیچگونه توجهی درجهت انکشاف آن به عمل نیامده بوده . اگر از یاد داشتهای شخصی وکارهای تحقیقی عده یی ارمحققان داخلی وخارجی بخصوص مارگنسترن که درحصه زبانهای افغانستان نموده وتعدادی ازکلمات وچند متن محدود پشه یی راثبت نموده و قسمتی از آن به چاپ رسیده است بگذریم نخستین با ردرشروع نیمه قرن چهاردهم خورشیدی با آغاز نشرات پشه یی در رادیوافغانستان که آنهم بیشتر از یکسال (سه سال) واندی دوام نکرد وتلاش پیگیر نورمحمد غمجن تمیل که بصفت استاد در پوهنتون کابل تقرر حاصل کرد. کار نوشتن به زبان پشه یی آغاز و از سال 1357 به بعد توسعه یافت واولین بار الفبای زبان پشه یی باشکل فونیمیک در اخیر سال 1360 ارطریق مجله کابل چاپ ونشر گردید. علاوه برنشرات رادیو افغانستان ورادیوی محلی ننگرهار که زمینه نوشتن را به زبان پشه یی مهیاساخت , چاپ ونشرمقاله ها و مطالب درمجله های ملیتهای برادر وژوندون به صورت منظم وگه گاهی درمجله ها وروز نامه های دیگر کشور به زبان پشه یی آغاز یافت وتاحال پنج اثرمستقل به زبان پشه یی به نامهای « انقلابی ار » ،« پشه یی پشتومتلونه » ، « دارأی گلینا » ، « پشه یی ادب » و « تاراینالوشه » نوشته شده است و با تالیف، آفریدن وچاپ آثار به این زبان روز به روز افزوده میشود. که البته درهمه آنها از الفبای معمول پشتوودری که اساس آن رسم الخط عربی تشکیل میدهد استفاده به عمل آمده است . هر چنداین استفاده نمودن از الفبای مروجه پشتوودری خواندن ونوشتن را به زبان پشه یی بامشکلات مواجه میسازد ولی این کارعملی ومورد پذیرش مردم است ، زیرا ازیکسو تمام مردم باسواد کشورما ومنطقه با این رسم الخط ازقدیم وبه طور سنتی آشنایی دارند واز سوی دی?ر دربین این زبانها صداهای مشترک وجود دارند. پس به سهولت میتوان درنوشتن زبان پشه یی ازهمین نظام الفبایی استفاده نمود. به منظور اینکه الفبای پشه یی به صورت همه جانبه مورد بررسی قرار ب?یردوشکل پذیرفته شده یی را در سطح جهانی اتخاذ کند از طریق مرکز زبان وادبیات اکادمی علوم افغانستان تصمیم ?رفته شدتا گروهی از اهل نظرومجرب تحت نظر وبه رهنمایی پروفیسور گریونبرگ زبانشناس کشور اتحاد شوروی که به همین منظور به افغانستان دعوت شده بود الفبای پشه یی راطرح وتثبیت نمایند ، این هیئت که اعضای آن را محمدزمان کلمانی ، سیدا غظم الینایی ومعاون سرمحقق دکتور عبدالحکیم هلالی تشکیل میدادند پس از غور وبررسی همه جانبه وطی جلسات علمی که از 6 دلوسال 1365 آغاز وتاتاریخ 6 حمل 1366 دوام یافت ومدت دوماه را دربر گرفت الفبای پشه یی را باشکل فونیمیکی آن طرح وتثبیت نمود . در ترتیب وتنظیم این الفبا تمام لهجه های پشه یی که درصفحه 411 جلد سوم آریانا دایره ا لمعارف افغانستان نیز به شرح ذیل تذکریافته : 1- لهجه شمال غربی ( شتل وگلبهار ) 2- لهجه دره اوز بین ( غرب لغمان والیشنگ علیا ) 3- لهجه تگاب ونجراب 4- لهجه لغمان، الینگار، کنر ودره پیچ در نظر گرفته شده وبعداً این طرح پیشنهادی از نظرمحترم کاندید اکادمیسن پوهاند محمد رحیم الهام رئیس مرکز زبان وادبیات اکادمی علوم افغانستان گزارش یافت ومنظور گردید. برای فونیمهای زبان پشه یی گرافیمهای ( حروف ) ذیل تثبیت گردیده است : { آ ا أ ب پ ت ت ث ج چ ح ح ح خ د د ذ ر ر ز ژ س ش ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل لهـ م ن ن و هـ ی ی ووّ ( وو) یّ (یی) .} فونیمهای زبان پشه یی جمعاً توسط 47 حرف الفبایی به ترتیبی که در بالا آمده منعکس گردیده است . عجالتاً از شرح فونیمی مدلولهای صوتی حروف صرف نظر نموده صرف به صورت الفبایی محل استعمال وشکلی را که به صورت منفرد در آغاز, میانه وانجام هر کلمه اتخاذ مینمایند علی الرتیب ارا یه میداریم . یقین داریم که پشه یی زبانان با در نظرگرفتن مثالهای که از زبان خودشان است هر یک را به صورت درست , چنانکه خود هنگام سخن گفتن تلفظ میکنند. ادا مینمایند وارزش صوتی آنها را براساس زبان خود , نه براساس زبان پشتو، دری یا عربی در نظر میگرند . الفبای مطروحه پشه یی الفبای دری یا پشتو یاعربی نیست بلکه الفبای زبان پشه ییست ، تنها در ین الفبا حروف عربی که با تعدیلاتی در الفباهای پ?تو ودری وسایرزبانهای افغانستان از آنها استفاده شده است ، به کار رفته اند . { آ }:الف ممدوده، در آغاز واژه می آید ،ونمودار دوصوت است : 1- نمودار صوت /?/،مانند : آنجوک /?njawek/«آغاز کردن ،پیل کول». آن /?n/«استند ،دی». آیی/?yi/« مادر،مور». آملوک /?mluk/«آملوک». آری/?ri/«شفتالو» آسک /?sik/«خاکستر ،ایره » این صوت در کلمه های پشتو ودری نیز توسط هرف {آ}افاده میگردد: آفتاب ،آسمان . 2- نمودار صوت /?/ ،این صوت انفیست ،طورکه به هنگام تلفظ آن هوا از مجراهای بینی و دهن همزمان خارج میشود،مانند: آ?ا /?n?/«تخم ، هگی ». آشنا/?san?/«آبشار». آشیک /?sik/«خیز زدن،?وپ وهل ». آشا?/?s?r/«تابستان ،او?ى». آش?ک/?sek/«گرفتن،اخیستل». این حرف درمیانه و انجام واژه نمی آید . {ا}:الف در آغاز واژه : 1- نمودار /a/«الف مفتوح »است مانند : انیک/anik/«زدن ،وهل ». اندا/and?/«کور ،?وند ». انگار/ang?r/«آتش،اور». انچ/anc/«جشم ،سترگه». امبلا/ambala/«دوش، ?غاسته ». این حرف مانند حرف {ا}درکلمه های پشتو و دریست :اندام،اسپ،ا?ه،اخیستل. 2- نمودار/i/«الف مکسور»است ،مانند : اکلا /ikal?/«تنها ، یوازی ». اکالا /ik?l?/«آینده،راتلونکی». اج?ک/ijêk/«مشک». اوا/iw?/«آمده،راغلی ». اک?و/ikato/«باهم،یو?اى». امضا/imz?/«امضا». 3- نمودار /u/«الف مضموم » است ،مانند : ال /ul/ «عادت». انچ /unc/«چشمه،چینه». اچیم /ucim/«گژدم ،ل?م». ابارا /ub?r?/«بلند،لو?». ان?ر/undar/«پشک،پشکه». (از لحاظ املایی بنابر اثر گزاری رسم الخط پ?تو بعضاً بشکل اون?ر ،اوبارا ،اوچیم و اونچ هم مینویسند) این حرف مانند حرف {ا} در کلمه های دری و پشتو است :اردو ،استاد ،اصول . درمیان و انجام واژه: 1- نمودار صوت /?/ است مانند : پارال /p?r?l/«سیب،م?ه». گال /g?l/«دشنام،?کن?ل». اشپا?/ašp?r/«برنج،وری??». ممبا/mamb?/«کاکا،تره». گو?ا/gur?/«اسپ،آس». بگ?ا/bagut?/لک،?بل،چاق». این حرف مانند حرف «الف»در کلمه های پشتو ودریست : نادار،ناکام،غوا،هوا. 2- نمودار صوت انفی /?/است ،مانند : ما?/m?n/ «پلک،ج?نگ». کا? /k?n/«تیر یااشعه،غشی یاو?انگه». اها/ah?/« بلی ،هو ». چا/c?/«نفس ». {أ}:الف همزه دار ، این حرف که در میان ،انجام و همچنان به ندرت به صورت مستقل و هم در آغاز واژه میاید نمودار واول /ä/ است ،مانند : أ /ä/«بخور،وخوره». أکن /akin/خورده بود ،خو?لی وو». تیأن /tyan/ «باشد، وی». سیأگن/syagan/ انباق، بنه». ودأی / waday/ «از، ?خه». شرأیلی/ sarayli/ «خزان، منی». هر وانیأ / harwanya/ «هرکدام، هریو». ?یأ / dya/ «فیر، ?زه». این حرف از الف همزه دار معمول پشتو و دری فرق میکند و صوتی به گون? دیگر را افاده میکند. {و}: در آغاز واژه: نمودار / wa/ «واو مفتوح» است، مانند: وچولا / wacula/ «گوساله، خوسی». ورگ / warig/ «آب، اوبه». ورنج / warinj/ «مورچه، می?ی». ویند / wayind/ «بهار، پسرلی». وسنی / wasani/ «عروسی، واده». وونا / wawana/ «رسم و رواج، دود». این حرف مانند حرف {و} در واژه های پشتو و دریست : وی، ولد، وخت، ورزش نمودار / wi/ «واومکسور» است، مانند: و?یک/ witik/ «تیرشدن، ت?ر?دل». ورگ / wirig/ «مرد، نارینه». ور?ک / wirek/ «گریه کردن، ژ?ل». وشام / wisam/ «راحت، دمه». ورمبو / wirimbu/ «چارمغز، جوز». این حرف مانند {و} در واژه های پشتو و دریست : ولایت، وفق، ورد نمودار / wu/ «واو مضموم» است مانند: وشا / wusa/ «خارپشتک، شکو?». ورچ / wurac/ «خواب، خوب». وی / wuy/ «دختر، لور». ولس / wulis/ «ولس». که مانند حرف {و} در واژه های دری و پشتو است : وصول، ورود، و?ان?ه و خو?. در میان واژه: نمودار / wa/ است، مانند: کول / kawal / «تاوه، تبی». ک?ولا / kewala/ «تنها، یوازی». اوتیأری/ awatyari/ «گرسنه گی، لو?ه». سونا / siwana/ «تار». اون / awan/ «چپه». کورا / kawara/ «زاغ، کارغه». این حرف مانند حرف {و} در واژه های دری و پشتو است : اول ، روند، میوند، پیوند. نمودار / wi/ است مانند: اویأن / awiyan/ «سرپوش، برغولی». لکویأ / lakiwiya/ «لیسیده، ??لی». لاووا / lawiwa/ «افگار شده، ژوبل شوی». این حرف مانند حرف {و} در واژه های دری و پشتو است : مشاور، مجاورت. نمودار / wu/ است، مانند: نور / nawur/ «ناخون، نوک». نومالی / nawumali/ «نوعی از گل». لوچ / lawuc/ «سبک، سپکه». ماولم / mawulam/ «مامایم، مامام?». این حرف مانند حرف {و} در واژه های دری و پشتو است، تحول، تعاون، کول . در انجام واژه: نمودار / w/ است مانند: کاو / kaw/ «چقدر، ?ومره». یاو / yaw/ «اینقدر، دومره». {و} همچنان نمودار و اول های / u، o، u / است: در میان واژه : / u / «واو معروف». چور / cur/ « دزد، غل». گوناچ / gunac/ «مار». لون / lun/ «نمک، مال?ه». دور / dur/ «روی، مخ». اوچ / uc/ «راست، سم». این حرف مانند حرف {و} در واژه های دری و پشتو است : توت، انگور، ان?ور. /o/ «واو مجهول». لو?ا / lora/ «دستک، لر?ی». اول / ol/ «احتیاط». لوهان / lohan/ «آسان». ژوتی / zoti/ «یوغ». کوش?ا / kosara/ «پیزار، پ?ه». این حرف مانند حرف {و} در واژه های دری و پشتو است : کور، اور، گور. /u/ «پیش یا ضمه». شو?ین? / suring/ «سگ، سپی». خوشال / xusal/ «خوش، خو?». سور / sur/ «آفتاب، لمر». در انجام واژه : / u/ : بو /bu/ «بسیار، ?یره». چو / cu/ «کجا، چیرته». اندو / andu/ «مفت، و?یا». با?و / baru/ «سیل، سیلاب». این حرف مانند حرف {و} در واژه های {آلو، بازو، سالو} است. / o / : بو / bo/ «بهی». ل?و / laro/ «خمیر». پو / po/ «خاک، خاوره». مو / mo/ «شراب، می». درو / daro/ «نوعی از گل». شو / so/ «خوشه، و?ی». که مانند حرف {و} در واژه های : آرزو، آبرو، ورو است. / u/ : دو / du/ « دو، دوه». کو / ku/ «چه، ?ه». ا?لو / elu/ «این، دغه». تو / tu/ «تو، ته». او / u/ «و، او». ?اهی نمودار /u / (واو انفی) است . مانند: شو / su / «شپلاق» . بو /bu / «بن?س . غورس ، غوره هار » . [ی ] : نمودارکانسوننت / y/ است. در آغاز واژه : یار / yar / «یار» یبل / yabal / «اینطرف ، دی خواته » یملا / yamala / «قلبه ، یوی » . یخل / yaxal / «اینطور ، داس? » . یه / ya / «بیا ، راشه » . یت?ک / yatek / « استعمال کردن ، استعمال کول . یتیم / yatim / «یتیم » . درمیان واژه : کایوا / kaywa / « پنهان ، پ? » . زییپ / zayip / « زن ، ??ه » . ?اییک / gayik / « متحمل شدن ، ?غمل » . ب?أیک / barayik / «شوپرک » . امیکه / amayka / برای ما ، مو ?ته » . درانجام واژه : مای / may / «مهتاب ، سپو?می » . دوای / duway / «دروازده ، دولس » . پتأی / patay / «بعد ، وروسته » . مندأی / manday / «?ردنت ، غا?ه د? ». ایلای / ilay / « بعضی ، ?ین? ». [?] : نمودار واول / e / (یای مجهول ) است : درمیان واژه : شام?ک / samek / «سیاه ، تور » . م?نا / mena / از من ، زما » . پ?لا / pela / «زرد ، زی? » . ا?لا / ela / « آب پنیر شور » . تن?ک / tanek / « نازک ، تنکی » . چم?? / camer / « چتل ، چ?ل » . درانجام واژه : په / pe / « انتقاد » . چده / cade / « چهارده ، ?وارلس » . ل? / le / « برادر ، ورور » . ور? / ware / « دی?ران ، نورو » . است? / aste / « دستت ، لاس د? » . [ی ] : نمودار واول / i / ( یای معروف ) است : درمیان واژه : ایر / ir / « آسمان صاف ، شین آسمان » . ملین / malin / « چرک ، خیره » . وی? / wir / « جان ، وجود ، ?ان » . منیک / manik / « پزیرفتن ،منل » . شیر / sir / « شیر ، شید? ، سر » . درانجام واژه : ان?ی / anti /« استخوان ، ه?وکی » .، وری / wari / « دی?ر ، بل » . ش?ی / suri / « زینه » . پتنی / patani / « آشتی ، پخلاینه » . ه?نی / hatani / « زراعت ، کرنه » . وهم به ندرت نمودار / i / ( یای انفی ) است ، مانند : شی / si / ( ) [وّ ] (وو) : این حرف نمودار دفتان? / au / است وبه ندرت دراخیر واژه می آید ، مانند : اوو / au /« نان ، ?و?ی » . لوو / lau / « آهسته ، ورو » . [ یّ ] ( یی) : این حرف نمودار دفتان? / ai / است : درمیان واژه : کییکن / kaikin / « کرده است ، ک?ی دی » . لییچین / laicin / « دیده اند ، لیدلی دی » . ورییکن / wiraikin / « ?ریه کرده است ، ژ?لی دی » . انوییکن /anawaikin / « به واسطه کسی دی?ر زده است ، حالت متعدی » . آ لییچین / alaicin / « بالا کرده اند ، پورته ک?ی دی » . در اخیر واژه : ایی / ai / « نان ، ?و?ی » . بیی / bai / « خوب ، ?ه » . مینیی / minai / « محبتش ، مینه ی? » . ا?ویی / ewai / « خورده ، خو?لی » . م?ویی / mewai / « میوه اش ، م?وی ی? یا ?فته ، ویلی » . در الفبای زبان پشه یی مانند الفبای زبان دری هر صوت صامت غالباً به چهار ?ونه مفتوح ، مکسور ، مضموم و ساکن [ تَ ، تِ ،تُ ، تٌ ] خوانده میشود . به ?ونه مثال : مفتوح : درواژه های تلن / talan / « طرف ، خوا » ، تمباکو / tambaku / « تمباکو » استرا / astra /« بستره » ، وستل / wastal / « جای نشیمن مرد ها مانند دیره پ?تونها » و ا?ته / eta /« آنجا ، هلته » حرف [ت ] مفتوح است . مکسور : در واژه های تنا / tina / « تشنه ، ت?ی » پتلا / pitila / « پهن ، پلن » ، جتوا / jutiwa / سوخته، سوی » و ا?ته / eti / « آنها ، هغوی » حرف [ ت] مکسور است . مضموم : در واژه های تلا / tula / « داس ، لور » ، تموا / tumiwa /« تر ، لوند » اتنا / atuna / « بی ستون ، بی ستنه » و تو / tu / « تو ، ته » حرف [ ت ] مضموم است . ساکن : در واژه های تیان / tyan / « باشد ، وی » ، پترا / putra / « پسر ، ?وی » اغت / agat / « سخن ، خبره » و ?نات / ganat / « تعداد ، شمیر » حرف [ ت ] ساکن است : از اینکه در مورد ، کدام دستور ویژه ، به جز از نوشتن علامات [ زیر ، زبر ، پیش ، سکون ] وجود ندارد ، خواندن کلمات حتی برای اهل زبان خالی از دشواریها نبوده ودر نوشتن آن نیز تفاوتهایی دیده میشود . به ?ونه مثال بعضاً واولهای کوتاه راهم به واولهای دراز مینویسند . که این کار علاوه از اینکه مشکلات را آسان نمیسازد ، غلطیها را نیز بار می آورد که امید است بتوانیم با پیروی ازین الفبای پشه یی که پس از غور و مداقه فراوان تنظیم ?ردیده وبه دسترس خواننده ?ان قرار می?یرد آثار وفراورد های زبان نوش?فته پشه یی را چنان ارایه بداریم که در خواندن و نوشتن آن سهولتهای بسیاری پدید آید . تشریح جدول الفبای پشه یی : - در جدول مثالهایی که برای کار برد حرف در کلمه بخصوص برای کار برد واولها داده شده اعتباراز رسم الخط عربی آن است . نه رسم الخط فو نیمیکی آن . زیرا در غیر آن برای هر کدام به آوردن مثالهای جدا?انه ضرورت احساس می?ردید . - واولهای / u، i ، a / در رسم الخط معمول عربی اصلاً نوشته نمیشوند ، م?ر در اخیر کلمه واولهای / i ، a / را توسط علامه [ه] ، واول / u / را توسط [و ] نشان میدهند . در صورت لزوم به عوض واولهای / u ، i ،a / علامه های « زبر ، زیر و پیش » نوشته میشود . - واول / آ = a / در شروع کلمه به شکل الف ممدوده ودر وسط واخیر کلمه به شکل [ ا] نوشته میشود . - همزه ( ء ) در شروع کلمه به شکل الف ودر وسط کلمه به شکل [ء] نوشته میشود ، این حرف در اخیر کلمه های پشه یی به ندرت می آید . - واول / و = u / در وسط و اخیر کلمه می آید وبه شکل ( و ) نوشته میشود - واول / و = o / در وسط و اخیر کلمه می آید در حال حاضر توسط ( و ) نوشته میشود . - واول / ی = i / در وسط و اخیر کلمه می آید و توسط ( ی ) نوشته میشود . - واول ( ? = e ، e ) که در پشه یی به دو شکل تلفظ میشود ، در وسط واخیر کلمه آمده ودر حال حاضر هردوی آن توسط ( ? ) نوشته میشود . - واول انفی ( آ = a ) در صورت موجودیت امکانات تخنیکی در شروع . وسط و اخیر کلمه به شکل ( آ ) می آید ، ولی در حال حاضر در شروع کلمه توسط الف ممدوده ( آ ) و دروسط و اخیر کلمه توسط الف وهم بعضآ در زمانی که در شروع کلمه ، آن هم به صورت غیر مستقل بیاید توسط ( آنـ ) مانند : آنش?ک / / asek آنشا? / asar / آنشنا / asana / وغیره نوسته میشود . - واول انفی ( ی = i) که کمتر مورد استعمال دارد در اخیر کلمه آمده ودر حال حاضر توسط ( ی ) نوشته میشود . - واول انفی ( و = u ) در وسط و اخیر کلمه به ندرت می آید ودر حال حاضر توسط ( و ) و بعضآ در وسط کلمه توسط ( ون ) [مانند : اونشر (usar )] نوشته میشود . - دفتان? / وو = au / که مورد استعمال کم دارد ، در وسط و اخیر کلمه می آید در حال حاضر توسط دو واو (وو ) ودر صورت امکانات طباعتی توسط واو شد دار ( وّ ) نوشته میشود . - دفتان? / یی = ai/ که مورد استعمال زیاد دارد در وسط و اخیر کلمه می آید در حال حاضر توسط دو یا ( یی ) و در صورت امکانات تخنیکی توسط یای شد دار ( یّ ) نوشته میشود . - در رسم الخط معمول عربی به جز از( آ = a ، a ) دی?ر تمام واولهای زبان پشه یی به شمول واولهای انفی ودفتان?ها بر خلاف اشکال فو نیمیکی آن به طور جدا?انه و درشروع کلمات نمی آیند . در صورتی که واولهای فونمیکی به رسم الخط عربی نوشته شوند قبل از همه الف نیز نوشته میشود . مثلآ : ایلای / ilay / ، اکالا / ikala / ، ال / ul / ، ا?ک / ek / ایی / ai / ، اون / un / ، اول / ul / ، ا? / e / ، ای / i / ، اونشر / usar / وغیره . - کانسوننتهای ( ب ، پ ، ت ، ? ، ج ، چ ، د ، ? ، ر ، ز ، س ، ش ، ک ، ? ، ل ، م ، ن ، و ، ی ) در شروع ، وسط و اخیر کلمات پشه یی می آیند که در دی?ر زبانهای افغانستان نیز مورد استعمال دارند . - کانسوننت / هـ = / که فونیم مخصوص زبان پشه ییست در شروع ووسط کلمه می آید ودر اخیر کلمه به شکل ( ل ) در می آید . این فونیم به نسبت عدم امکانات تخنیکی در مطبوعات به شکل ( لهـ ) نوشته میشود . - کانسوننت ( ن? = y ) که در زبان پشه یی به شکل اصلی آن در اخیر کلمات ( مانند : ?وشین? / gusiy / ، ب?ین? / bariy / و شو?ین? / suriy / وغیره ) می آید در صورت که کلمه در جمله استعمال شود ویا در وسط کلمه بیاید ( ? ) نیز به وضاحت تلفظ میشود وچون مثالهای آن در پ?تو و دری هم دیده شده ، بدین ملحوظ درین جا به شکل فونیم مستقل آورده نشده است . - کانسوننتهای دخیل عربی ( ث ، ح ، ذ ، ص ، ض ، ط ، ظ ، ع ، ف ، ق ، ) در کلمات دخیل عربی به شکل اصلیش نوشته میشود . ا?ر چه پشه ییها غالباً حروف ( ث ) و ( ص ) را به شکل ( س ) ، حروف ( ذ ) ، ( ض ) ، و ( ظ ) را به شکل ( ز ) ، حروف (چ ) و (ع )به شکل (الف ) ، حرف ( ط ) به شکل ( ت ) ، حرف ( ف ) را به شکل ( پ ) ، حرف ( ق ) را به شکل ( ک ) وبعضآ به شکل ( هـ ) و ( خ ) تلفظ میکنند ، م?ر عده یی از اشخاص تحصیل کرده حروف ( ع ) ، ( ف ) و ( ح ) را دیب به شکل اصلی آن تلفظ میکنند - کانسوننتهای ( ? ) ، ( ? ) و ( ? ) پ?تو به خا طر اینکه در بعضی اصطلاحات سیاسی و اجتماعی کشور مامورد استعمال است به صورت احتیاطی آورده شده اند . - کانسوننتهای ( خ ) و ( غ ) در اکثر یت لهجه های زبان پشه یی وجود ندارند حتی در کلمات دخیل وغیر پشه یی هم آن را ( ه ) و ( ک ) تلفظ میکنند . ولی چون بعضی از پشه ییها این حرف ها : را تلفظ میکنند درین جا آورده شده است . - کانسوننت ( ژ ) تا حال در اخیر کلمات پشه یی به مشاهده نرسیده است . - کانسوننت ( ? ) تا حال در شروع کلمات مشاهده نشده است . تبصره : فونیم ( هـ = ) که در لهجه اکثریت پشه ییها به شکل اصلی آن تلفظ میشود در لهجه او زبین به ( تر ) ویا ( ش ) . در لهجه ت?اب و نجراب به ( تر ) ویا ( ل ) ، ودر لهجه شتل و ?لبهار به ( ک ) تلفظ میشود . مثلآ : لهوند / lund / به شوند / sund / لوند / lund / ، کوندر / kundir / لهن?الی / lingali / به شن?الی / singali / لن?الی / lingali / .کن?الی / kingali / 0 ل?له?ک / le lek / به ل?تر?ک / letrek / وغیره . واول ( ا = a ) بعضآ در لهجه اوزبین و کوهستان ( شتل و ?لبهار ) به ( و = o ) تلفظ میشود . مثلآ ?و?ا / gura / به ?و?و / guro / ?ورأ وال / gorawal / به ?ورأ وول / gorawol / ، نون?ا / nunga / به نون?و / nungo / وغیره . کانسوننت ( هـ = h ) در بعضی مناطق به ( ک ) و ( خ ) وحتی به شکل ( ن ) تلفظ میشود . مثلاً : آهم / ahim / به آکم / akim / ویا آنم / anim / هوی / hoy / به خوی / xoy / ویاکوی / koy / ویا اهلا / ahla /به اخلا / axala / ویا اکلا / akala / وغیره . در زبان پشه یی بعضآ واول ( و = u ) را به ( ی = i ) ویا ( ی = i) رابه ( و = u ) تلفظ میکنند مثلآ : اش?ی / asti / رابه اش?و / astu /آری / ari / رابه آرو / aru / بالکیل / balikil / رابه بالکول / balikul / ویا نور / nur / رابه / nir / ، هور / hur / رابه هیر /hir / وغیره0
