لاجورد در افغانستان

به این سنگ لازورد و لاژورد نیز گفته شده‌ است. استخراج آن بیش از 2500 سال در افغانستان رواج داشته و عمدتاً به مصر باستان صادر می‌شده‌ است. پژوهش‌ها نشان داده که لاجوردِ استخراج‌شده از معدن سرِ سنگ در افغانستان تنها منبع شناخته‌ شده ای لاجورد در دنیای باستان بوده ‌است. این سنگ، نیمه کدر تا کدر بوده و دارای سختی متوسط بین 5 تا 6 می‌باشد. جلای آن شیشه‌ای یا موم‌گونه است.

ورقه لاجورد صیقل‌خورده با دانه‌هاى پیریت درون آن، در مشرق زمین به آسمان پرستاره تشبیه شده است. در کتاب‌هاى قدیمى (55 پس از میلاد)،‌ لاجورد را به عنوان پادزهرى براى نیش مارهاى سمى توصیه کرده‌اند.

جغرافیایى تاریخى و راه دسترسى به معادن لاجورد

ولایت بدخشان افغانستان ، ساکنان قدیمى هستند که از هجوم اقوام بربر به کوهستانها پناه برده اند .رشته کوه هاى سر به فلک کشیده پامیر و هندوکش ،ناحیه مرکزى بلخ باستان (Bactria ) ، به جز غرب و شمال را محصور مى کنند .از قدیم الایام ،مواد معدنى هندوکش شرقى ،شامل لاجورد ،یاقوت ،طلا و نمک ،تجار را از دور و نزدیک ،جذب این منطقه مى کرده است .گزارش هایى در مورد این گونه مواد معدنى ،پیش از 1800 میلادى در تاریخ وجود دارد . شواهد زیادى از تجارت لاجورد به راه هاى دور و از راه خشکى ،از جمله به سمت بین النهرین ،اور(تمدن باستانى بابل )،مصر ،هند و دیگر امپراطورى ها در هزاره پنجم قبل از میلادوجود دارد.

بدخشان همسایه غربى تبت قدیم ،در این راه تجارى و در میان تمام ولایت هاىآن طرف آمودریا (رود جیحون )، نه تنها به دلیل وجود معادن یاقوت و لاجورد آن ،بلکه به خاطر چراگاههاى عالى ،دره هاى گسترده و بسیار حاصلخیز و آب و هواى خوب ،مشهور و بى نظیر بوده است .براساس تاریخ کهن ،ترک ها و تا تارها ،معادن دیگرى ،شامل ذخایر آهن ،سرب ،زاج،آمونیاک ،گوگرد ،اخرا و مس ،در حواشى معادن لاجورد وجود داشته ،اما تنها لاجورد ،مورد بهره بردارى قرار مى گرفته است .

اولین کاوش مفصل ذخایر لاجورد منطقه سرسنگ بدخشان افغانستان ،در سال هاى 1965-1963 میلادى ،توسط زمین شناسان شوروى ،در معدنى نزدیک بخش علیاى رودخانه کوکچه که یک ابریزه آمودریاست ،انجام شد.

این منطقه در 70 کیلومترى جنوب فیض‌ آباد ،مرکز ولایت بدخشان ،در ارتفاع بین 3700 تا 4300 مترى از سطح دریا قرار دارد .این معادن تنها در ماههاى ژوئن تا سپتامبر ،قابل بهره بردارى مى باشند و به دلیل ارتفاع زیاد و شرایط آب و هوایى سخت ،غیر قابل عبور هستند .فاصله معادن لاجورد تا کابل ،از طریق دره پنج شیر که به راه جنوبى معروف است ،حدود 300 کیلومتر مى باشد.

وضعیت توپوگرافى و زمین شناسى معادن لاجورد

ولایت بدخشان در کوهستان هاى بخش شمالى افغانستان ،در طول تاریخ ،به دلیل وجود ذخایر لاجورد معروف شده است .روى این معادن ،به طور متناوب ،بیشتر از 6500سال کار شده است .بدخشان ،منطقه اى بسیار زیبا ،با کوهستانهاى چشم نواز اما صعب العبور با ارتفاع بین 1830 متر تا 5180 متر از سطح دریا و با دره هاى تنگ و عمیق و رودخانه هاى خروشان است .به دلیل عدم وجود گیاه در این دره ها و کوه ها ،افراد کمى در این منطقه زندگى مى کنند.

کوه آبى که کوه لاجورد نامیده شده ،در امتداد ساحل شرقى رودخانه کوکچه قرار دارد دره کوکچه ،یکى از دره هاى بسیار باریک ،ژرف و صخره اى است که عبور از آن بسیار مخاطره آمیز مى باشد .کوکچه از محل تلاقى رودهاى انجمن و مونجان سرچشمه مى گیرد و به سمت شمال ،به آمو دریا مى ریزد .آمودریا خود مرز شمالى کشور افغانستان با تاجیکستان را تشکیل مى دهد .

لاجورد ،تنها سنگ قیمتى است که در داخل مرمر یافت مى شود و ترکیب کانى شناسى آن شامل ،لازوریت ،کلسیت ،پیریت و تا حد کمى دیوپسید ،آمفیبول،فلدسپار ،میکا و دیگر سیلیکات هاست .لاجورد ،بصورت رگه هایى در داخل مرمرى ،به ضخامت 400 متر و به رنگ سفید با رگه هاى خاکسترى ( این نوع مرمر را cipolin مى گویند) یافت و کاملا" با کلسیت و دولومیت ،همراهى مى شود .کانى پیریت ،به مقدار فراوان ،به صورت ریز دانه با لاجورد اختلاط یافته است .رنگ آبى سیر لاجورد ،از وجود کانى لازوریت است .

لاجورد به رنگ آبى کمرنگ را افغانیت ( A fghanite ) مى نامند .رنگ لاجورد ،براساس مقدار مختلف ناخالصى ها ،متغیر است .در برخى قسمت ها کانى لازوریت ،به صورت بلور هاى بسیار زیباى رومبیک دود کاهدرون (12 وجهى ) یافت مى شود .

برخى زمین شناسان ،نه منطقه استخراج سنگ لاجورد را نام برده اند که مهمترین آنها معادن چیلمک ،شق دره ،استورمبى و سرسنگ است و ارتفاعى بین 1830 تا 5180 متر دارند .از این چهار معدن ،امروزه تنها معدن سرسنگ ،مورد بهره بردارى قرار میگیرد و لاجورد سرسنگ ،در بازارهاى خرید و فروش سنگ هاى قیمتى ،مشهور است .

روش هاى معدنکارى و ویژگى هاى لاجورد بدخشان

معدن سرسنگ و روستاى کوران ،در ساحل سمت راست رودخانه کوکچه ، در 56 کیلومترى جنوب روستاى جورم و در ارتفاع 2285 مترى از سطح دریا قرار گرفته است .در روستاى کوران ،حدود 300 معدن چى ،بدون خانواده هایشان در شیفت هاى کارى ده روزه در معدن کار مى کنند.دره رود کوکچه ،در محل معدن ؛حدود 183 متر عرض دارد و ورودى تونلها از سطح رودخانه حدود 460 متر ارتفاع دارند .معادن منطقه شامل مجموعه اى متر مى رسد .روى دیواره غارها دوده ضخیمى پوشیده شده که نشان دهنده استخراج معدن ؛به روش سنتى در سالیان بسیار دور است .معدن چیان در گذشته هاى دور با استفاده از آتش ،سنگ را گداخته و سپس آن را با آب سرد و خنک مى کرده اند .این عمل ،باعث ایجاد ترک و درز و شکاف عمیق در سنگها مى شده و سپس با چکش ،لاجورد را از داخل سنگ ها جدا مى کرده اند .امروزه، روش هاى استخراج متفاوت شده است و کاربرد دینامیت از زمان جنگ با شوروى در سال 1979 آغاز گردید.دینامیت ،بدون توجه به نکات ایمنى تونل ها به وسیله الوار ،براى جلوگیرى از ریزش سقف انجام نمى شود و همیشه خطر ریزش وجود دارد .

معدن سرسنگ

معدن سَرِ سنگ یک معدن معروف لاجورد درولایت بدخشان در افغانستان است که دیرینگی آن به دوران پیش از تاریخ (با پیشینه‌ای بالغ بر بیش از 7000 سال پیش می‌رسد. این معدن از( یک دالان (تونل) قدیمی بدون استفاده و دو دالان جدید تشکیل شده‌است.

معدن سر سنگ تنها منبع لاجورد در عصر باستان بوده، بطوریکه لاجورد استخراج‌شده از این معدن در کشفیات باستان شناسی مشهور جهان چون گنجینه? شاهی اور و آرامگاه توت عنخ آمون، فرعون مشهور در مصر باستان دیده شده‌است.

لاجورد ،پس از استخراج ،به قطعات کوچک ،تبدیل و توسط کارگان از کوره راههاى شیب دار به اردوگاه حمل میشود .قطعات سنگ فاقد لاجورد (باطله معدن ) از ورودى غارها به بستر دره رودخانه ،تخلیه مى شوند .حمل و نقل لاجورد استخراج شده با قاطر اردوگاه به کشور پاکستان ؛حدود نه روز طول مى کشد.

کلمات کلیدی:

نوشته شده توسط 92/2/25:: 11:38 صبح | () نظر