معادن طلا در افغانستان 

معادن طلا در افغانستان از قدیم الایام مورد استخراج طلا گران قرار می‌گرفت.

اکتشافات  

پس از سال 2002 کمپنی‌های اکتشافی فضای امریکائی اغاز به کشف معدن دست ناخورده افغانستان دست زده‌است. سازمان ناسا تا کنون 330 معادن دست ناخورده را تشخیص نموده‌است که بعضی ان قبلا غیر دقیق محاسبه گردیده بود.

تا فعلاً معادن کشف شده طلا افغانستان در محلات بدخشان، قندهار، غزنی وهرات کشف شده که در مجموع بیش از 3 پی‌پی‌ام (ذره در میلیون) می‌باشند.

در مجموع 10? از معادن این کشور کشف گردیده‌است. که از جمله معادن طلا نیز می‌باشد.

استخراج سنتی  

مردم محلی ساحه دریای کوکچه بدخشان از سالیان دور است که با وسایل ساده از قبیل پوست گاو و غربال از آمودریا، طلا را از طریق زرشوی بدست می‏‌آورند. گفته می‏شود مردم با زحمت روزی یک تا دو گرم طلا بدست می‌آورند.

معادن کنونی  

• معدن طلای راغ بدخشان
• طلای سمنی تخار
• معدن طلای زرکشان در مقر غزنی 7500 کیلو
• معدن طلای کهنه سنگ زابل
• معادن طلا خاکریزقندهار
• معدن جست ولایت هرات که دارای ذخایر زیادی از طلا است. قرار اعلامیه مورخ 23 سرطان سال 1384وزارت معادن افغانستان، ذخایر هرات خیلی غنی از طلابوده که می‏توان گفت در هر تن سنگ حدود 100 گرم بدست خواهد آمد.
• فیصدی کمی طلا در ترکیب معدن مس عینک نیز وجود دارد.

میـرزکه ؛ بزرگ‌ترین گنجینه‏ ی مسکوکات جهان

«میرزکه» از جمله گنجینه‌های با ارزش افغانستان حاوی 50 هزار اثر با ارزش است که قدمت آنها به قرن ششم قبل از میلاد تا قرن نوزدهم میلادی می‌رسد.

یکی از گنجینه‌های مهم افغانستان، گنجینه "میرزکه" در نواحی شهر "گردیز" مرکز ولایت "پکتیا" در جنوب‌شرق افغانستان است که در سال 1326خورشیدی، برای اولین بار کشف شد.

در واقع کشف منطقه‏ی باستانی میرزکه، یکی از با ارزش‌ترین و بزرگترین کشفیات آثار تاریخی در جهان است.

جغرافیای منطقه میرزکه

میرزکه در فاصله 30کیلومتری شمال‌شرقی شهر گردیز در کنار 2رودخانه "احمدزایی" و "میرزکه" واقع شده است که قبایل "منگل" در آن رفت و آمد دارند.

در کنار رودخانه میرزکه تپه‌ای قرار دارد که ساکنان محل آن را "کافرکوت" می‌خوانند.

اولین حفاری

در فاصله‏ی 70متری "کافرکوت" در کنار مسیر نیمه‌بیابانی رودخانه میرزکه چشمه‌ای قرار دارد.

در بهار سال 1326 خورشیدی برای اولین بار زنان قبایل منگل که برای برداشتن آب به آنجا رفته بودند، سکه‌هایی را در سطح چشمه مشاهده کردند.

سکه‌های به دست آمده از این چشمه، بین مردم دست به دست می‌شد تا این که باستان شناسان را به منطقه کشاند.

با تحقیقات و حفریات مختصری که پیرامون این چشمه صورت گرفت، مشخص شد که در اطراف آن، خانه‏ی بزرگ مربع شکلی که هر ضلع آن 6 متر طول داشت، وجود دارد و در مجاورت آن خانه نیز خانه‌های کوچک‌تری دیده می‌شد.

چشمه متبرک

با تحقیقات بیش‏تری که صورت گرفت مشخص شد که در محل کشف سکه‌ها، چشمه‏ی متبرکی وجود داشته است که مردم به قصد تبرک، در آن سکه می‌انداخته اند.

"احمدعلی کهزاد" یکی از باستان شناسان و مورخان افغانستان که خود نیز از نزدیک در کشف این منطقه در سال 1326 حضور داشته است، در کتابی تحت عنوان "افغانستان در پرتو تاریخ"، نوشته است:

"هویدا گردید که در اعصار باستانی پیش از اسلام و پیش از عهد مسیح در آنجا چشمه متبرکی بوده که مردم به افکندن سکه در آب آن معتاد بودند و بدین ترتیب از حوالی قرن 4 قمری تا حوالی قرن سوم مسیحی در حدود 700 سال نمونه‌های مسکوکات پادشاهان و سلاله‌های مختلف افغانستان به تعداد زیادی در آنجا متراکم شده بود."

انتقال سکه‌ها به موزیم کابل

کهزاد در ادامه یادآور شده است: در حدود 50 هزار سکه قدیمی در این چشمه موجود بوده است که بیشترین آن‌ها را مردم منطقه در همان دوران در بازارهای کابل، "جلال‌آباد" و "پیشاور" به فروش رسانده‌اند.

با وجود این، باز هم بیش از 10 هزار عدد از این سکه‌ها به موزیم کابل منتقل شد.

این مورخ افغان که مسوولیت انتقال این سکه‌ها را به موزیم کابل نیز بر عهده داشت، تصریح کرده است: سکه‌های منطقه میرزکه که به موزیم کابل منتقل شد بزرگ‏ترین مجموعه مسکوکات پیش از اسلام بود که موزیم کابل در خود می‌دید.

تفکیک تاریخی سکه‌ها

با انتقال مسکوکات به موزیم کابل، باستان شناسان افغان و خارجی به تقسیم‌بندی و تفکیک تاریخی آن‌ها پرداختند.

آنان این سکه‌ها را که از نگاه جنس، فلز، نقره و مس بود به دو دسته‏ی تاریخی تقسیم کردند.

دسته‌ای از این سکه‌ها، محلی بود که بیش‏تر در مناطق جنوبی و جنوب‌شرقی افغانستان و در "قندهار" و "پنجاب" به ضرب رسیده بود.

این سکه‌ها ضمن این که نام پادشاهی در آن ذکر نشده بود، شکل مرتب و منظمی نیز نداشتند.

اما دسته‏ی دیگر، مرتب و منظم بود و اسم و تصاویر سلسله‌های تاریخی عصر باستان از قبیل شاهان یونانی جنوب "هندوکش" و "اسکایی" و "پارتی" و "کوشانی" روی آن‌ها حک شده بود.

روی برخی از این مسکوکات تصویر انسان، سلاح، پرندگان، ستارگان و برخی از آثار تاریخی نیز دیده می‌شد.

باستان شناسان، تاریخ ضرب این سکه ها را به قرن ششم قبل از میلاد نسبت داده اند.

این روشن می‌سازد که قبل از حضور یونانیان در افغانستان، ضرب این قبیل سکه‌ها در شرق افغانستان و در قندهار تا کنار رود "سند" رواج داشته است.

"شلوبرژه" و کوریل" دو تن از باستان شناسان مطرح دنیا در کتاب "خزاین مسکوکات افغانستان" نوشته اند: مجموعه مسکوکات میرزکه بزرگ‏ترین مجموعه از سکه‌هایی است که به طور تجمیعی از یک منطقه مشخص در خاک افغانستان کشف شده است.

میرزکه در نیم قرن گذشته

پس از کشف سکه‌های مختلف در چشمه میرزکه، این منطقه شاهد حفریات گوناگون مجاز و غیر مجاز  قرار گرفت و در عین حال توجه موسسات بین المللی از جمله "یونسکو" را به خود جلب کرد.

در طول نیم قرن گذشته از منطقه میرزکه، آثار مهم دیگری کشف شده که بیش‏تر آن‌ها توسط قاچاقچیان آثار عتیقه در بازارهای خارجی به فروش رسیده است.

بنا به نقل مردم منطقه گردیز و پکتیا که در رسانه‌ها نیز منتشر شد، در زمان تجاوز شوروی سابق به افغانستان، بمبی توسط جنگنده‌های روسی، به تپه میرزکه اصابت کرد که منجر به کشف گنجینه‌های جدید در محل انفجار شد.

پس از این حادثه، نزاع سختی بین مردم منطقه برای تصاحب این گنجینه صورت گرفت و در نهایت به توافق رسیدند که منطقه میرزکه متعلق به همه آن‌ها است.

پس از این توافق بود که مردم محلی به حفاری غیرمجاز و غیرفنی در منطقه دست زدند و ثروت سرشاری را نصیب قاچاقچیان آثار باستانی کردند.

در طول سال‌های جنگ‌های داخلی و دوره طالبان، موزیم کابل مورد دستبرد غارتگران آثار باستانی قرار گرفت و اکثر اشیای گنجینه‏ی منطقه میرزکه نیز از این موزیم به غارت رفت و در پاکستان و دیگر کشورهای اروپایی به فروش رسید.

بزرگ‏ترین غارت از منطقه میرزکه در سال‌های 1992 و 1993 میلادی صورت گرفت و گنجینه‏ی عظیمی از طلا و نقره به ارزش صدها کیلو از این محل خارج شد.

به دنبال غارت گنجینه میرزکه، سازمان فرهنگی یونسکو در سال 1994 با نگرانی از این روند اعلام کرد که آثار عتیقه افغانستان در بازارهای اروپایی در حجم بالایی به فروش می‌رسد.

این سازمان از همه خریداران اروپایی خواست تا از خرید آثار عتیقه افغانستان از دست دلالان و قاچاقچیان خودداری کنند.

در دوره طالبان نیز در منطقه میرزکه حفاری‌های غیرمجازی صورت گرفت چنانچه نشریه "میهن" در یکی از شماره خود به نقل از منابع خارجی نقل کرد: گنجینه عظیمی از جواهرت و مجسمه‌های طلایی و حدود 3 تن طلا و نقره از این منطقه به دست آمد که تا آن زمان بزرگ‏ترین گنجینه کشف شده بود.

هیچ یک از این آثار به‏دست آمده در سال‌های اخیر، به موزیم ملی افغانستان نرسید و همگی توسط دلالان آثار باستانی از افغانستان خارج شد و در بازارهای جهانی "نیویارک"، "زوریخ"، "توکیو" و "لندن" به قیمت‌های بالا به فروش رفت.

در مجموع تاکنون سکه‌های به دست آمده از منطقه میرزکه بیش از 50 هزار اثر که قدمت آن‌ها به قرن ششم قبل از میلاد تا قرن نوزدهم میلادی می رسد، برآورد شده است.

میرزکه گردیز پُر بارترین خزینه مسکوکات افغانستان در  حوزه جنوب هندوکش از کابل باستان تا نوار مرزی سپینه شیگه و لندی کوتل و از کابل تا خوست موجوده در ادوار مختلف تاریخ شاهد عظمتهای تمدنی و فرهنگی بوده، زمانی تسلط شاهان یونانی و وقتی حاکمیت شاهان سکیت و پارتی، گاهی هم شاهان و احفاد کوشانی ها، بعد ها گوپتا های هندی، هند و شاهان، یفتلیها و رایان کابلی در این مناطق با گسترده ترین امکانات با شکوه و جدال فراوانی بوده اند. در این محلات باستانی مدنیتهای پُر بار گذشته که تا کنون مواریث زیاد فرهنگی از آنها به یادگار مانده است،  برای تمام جهان درخور  اهمیت است.  مؤرخ یونانی سترابون در مورد اقوام و قبایل بومی پکتیا چنین ذکر نموده است: پکتیها و مردمان پکت از خود مدنیت و فرهنگ داشته، که در پذیرش بهترین فرهنگها و تمدنها در ساخت و عظمت هنری اعم از معماری، هنر های زیبا، ساختار های باعظمت، حصار ها و صنایع ظریفه و داشتن ذخایر سرشار مسکوکات مانند میرزکه اهمیت نهایت مهم و ارزشمند را دارا بوده و در حفظ و حراست از سر زمین های شان در برابر تهاجمات بیگانگان، دلیری و شهامت فراوانی بخرچ داده اند (2: 61-63).  در میان سکه های مکشوف? میرزکه سکه هایی از شاهان یونانو- باختری و شاهان اندوگریک، ساکایی و کوشانی تا واسودیوا وجود داشت، که از نظر اصول و پرنسیپهای باستان شناسی در ساحه فوق الذکر تداخل بی رحمانه از نگاه ستراتیگرافی صورت گرفته است. علایم و مشخصات وباز یافته هایی که عمدتاً سیرامیک (سفال ها) در روی اراضی آن پراگنده شده بود، گویای یک دوره تاریخی قبل از اسلام بوده و حفاری آن، گره های غامض و پیچیده مربوط به موجودیت چشمه میرزکه را باز نموده است.

حفریات قانونی در میرزکه گردیز: ثمره نخستین و آخرین کاوش قانونی ساحه باستانی میرزکه مشتمل بر ده هزار سکه بود، که در همان زمان به موزیم ملی افغانستان سپرده شده بود اما به یقین میتوان گفت که هزار ها سکه دیگر در آنزمان به دست باشنده گان محلی رسیده که بعد به فروش رسانیده بودند.  مطالعه مقدماتی سکه های مکشوفه از میرزکه نشان میداد، که مسکوکات عمدتاً فلزی، مسی و نقره ای بوده و از لحاظ نوعیت به دو دسته تقسیم بندی می شوند:  یکی مسکوکات محلی که بیشتر در قسمتهای شرقی و جنوبی افغانستان قدیم در تاکسیلا و پنجاب به ضرب رسیده و علی العموم در حوزه گندهارا مروج بوده و نام پادشاهی در روی آنها تذکر نیافته و شکل منظم و مرتب ندارند. دومی مسکوکاتی اند که اشکال منظم و مرتب داشته و مربوط به سلاله های تاریخی از قبیل شاهان یونانی، اسکایی و پارتی و کوشانی بوده اند (15:8). نوع اول مسکوکات را در اصطلاح سکه شناسی به زبان انگلیسی بنت بار (میله کوچک خمیده) و بنج مارک میگویند که اول به شکل میله های نقره ای وجود پیدا کرده و نوع دومی پارچه های نازک قطعات نقره ای است، که روی آنها اشکال و علایم مختلفی دیده میشود که نوعیت آنها تا سه صد میرسید از این مجموعه شامل تصاویر انسان، اسلحه، اشجار، پرنده گان، آفتاب و ستاره گان، گلها و برخی آبدات وغیره میباشد. برخی از دانشمندان طی نخستین ارزیابیها چنین ابرازنظر کرده اند که دسته اول شامل در گنجینه ده هزار سکه کشف شده از میرزکه، منسوب به سده ششم ق م بوده می تواند، زیرا واضح است که قبل از نفوذ یونانیان در افغانستان ضرب این نوع مسکوکات غیر منظم نقره ای در سر زمین های شرقی افغانستان در گنداهارا و کناره های رود سند، متداول بوده است. قسمت دوم مسکوکات میرزکه مشتمل بر سکه هایی اند، که منسوب به سلاله ها و خاندان ها و پادشاهان مختلف بوده، که بعد از سال230 ق م تا سده سوم میلادی در جنوب و شرق سلسله جبال هندوکش حکمروایی کرده اند (4: 105- 109).  بنا بر ملاحظات در مجموعه ده هزار سکه به دست آمده از اولین بنای گنجینه مسکوکات میرزکه، هیچ اثری از پادشاهان یونانو باختری شمال هندوکش به مشاهده نرسیده است، در این مجموعه سکه های هر مایوس، آخرین پادشاه یونانی کابل زمین و سکه های مناندر به کثرت وجود داشته است.  همچنان، این گنجینه حاوی مسکوکات نقره ای از خاندان اسکایی و پارتی بوده و مسکوکاتی نیز از خاندان کدفیزس و کنشکا و آخرین سکه ها از واسودیوا، آخرین شاه سلسله کوشانیان بزرگ در آن موجود بودند (2: 74).   در خرابه های کشف شده در ساحه میرزکه، مطالعات مقدماتی این فرضیه را نیز ارایه میداشت که ممکن در اثر فتوحات ساسانیان، آبادانیهای آن منطقه مبدل به خرابه ها شده باشد.  بعد ها با گذشت سالهای زیاد کشف ناگهانی و باز یافت گنجینه دومی از انبار مسکوکات میرزکه بین سال های 1992-1993 میلادی به مثابه یکی از بزرگترین و پُربارترین و اهمیت ترین خزینه مسکوکاتی که در تاریخ سکه شناسی جهان بی نظیر است، طوری صورت گرفت، که حتی کوچک ترین گزارش از آن تهیه شده نتوانسته و پیش از آنکه تحقیق بالای آن انجام شود، به زودی به تاراج رفته، حیف و میل گردید (3: 25- 29).
حفریات غیر قانونی میرزکه:  در سه ده ی جنگ در افغانستان که استقرار نظم و امنیت وجود نداشته و تعادل اجتماعی در ابعاد گونه گون در کشور غیر متوازن گردیده بود، فرصت طلبان و قاچاق بران خارجی به همکاری و شرکت عده یی از افغانها، ساحات مختلف باستانی را در هر گوشه و کنار غیر فنی و مسلکی و بی رحمانه حفاری و اشیای آنرا که تثبیت کننده هویت تاریخی و فرهنگی کشور بود به فروش رسانیدند.  در رابطه به میرزکه گردیز نیز در سه دهه جنگ حفریات غیر قانونی جریان داشته، ولی بعد از سالهای 1992 چنین حفریات افزایش یافت.  بر اساس احصائیه تقریبی در خزینه میرزکه بیش از 4 تن فلز ضرب شده یا به عبارت دیگر در حدود پنجصد و پنجاه هزار سکه عمدتاً نقره یی و برونزی و سه صد و پنجاه کیلو گرام آثار طلایی موجود بوده است (4: 112).  بخش اعظم آثار طلایی مربوط به انبار دومی گنجینه میرزکه، به زودی وارد بازار های خارجی مخصوصاً پاکستان گردید. بیشترین آثار گنجینه انبار دومی میرزکه را انتیک فروشان بازار های پاکستان توکیو، لندن و نیویارک خریداری کرده اند. ضمن آخرین چشم دید ها در بازار های پشاور پاکستان در برج فبروری 1994 م آقای اولموند بوپراچی توانسته است، شش خریطه حاوی 300 کیلو گرام فلز که شامل 38000 پارچه اثر بوده مورد، ارزیابی قرار دهد.  به گفته این متخصص سکه شناسی آثار فوق به شکل نا مرتب در داخل خریطه های پلاستیکی که به منظور نگهداری غله جات به کار برده میشود جابجا ساخته بود.  موصوف مینگارد در حال حاضر صرف این امر مقدور است تا در بین کلکسیون های شخصی افراد خارجی، تعدادی از مسکوکات مربوط به انبار دوم میرزکه را تحت  مطالعه قرار داد.  توافق نظر یکی دانشمندان داخلی و خارجی بر این است که مجموعه مسکوکات میرزکه از لحاظ مطالعه سکه شناسی اهمیت نهایت جدی و گسترده ی داشته و از لحاظ تاریخی خیلیها مهم محسوب می شود. در گنجینه دوم مسکوکات میرزکه به تناسب انبار اول خزینه، قدیم ترین سکه ها به کثرت وجود داشته است. مانند داریکهای هخامنشی، مسکوکات هندی بنت بار ها و پنج مارکهای حاوی تصاویر مختلف، که همه این مسکوکات بیشتر از سده پنجم ق م قدامت ندارند.  در انبار دوم میرزکه، مسکوکات مربوط به دوره های یونان وباختری و مسکوکات اندو باختری شمارش بیش از چندین صد ها را داشته، لیکن بیش از 40 در صد سکه های انبار مذکور شامل سکه های شاهان اند. (1: 19-22).  همچنان، در انبار دوم مسکوکات میرزکه، هزاران هزار سکه برونزی مربوط به شاهان اندوپارت و نخستین شاهان کوشانی چون کجولا کد فیزس و یما کدفیزس و کنشکا از سده های اول و دوم میلادی موجود بوده است. علاوتا،ً سکه های جانشینان نخستین شاهان کوشانی، هوشیکا و واسودیوا در زمره آخرین حکمفرمایان کوشانی به ملاحظه رسیده اند. باز یافت چنین انبار های  مسکوکات میرزکه، فلزات ضرب شده و اشیای قیمتی در یک محل واحد موضوع تحقیقی خوب و به شکل سؤال باید مطرح شود، که چطور هر دو انبار گنجینه اول مکشوفه سال 1947 م و خزینه دوم کشف سال 1992 میلادی میرزکه، از یک نقط ی معین به دست آمد و قشر رسوب یافته زنگار یا منگ قهوه یی رنگ که مسکوکات انبار اولی و دومی را فرا گرفته شاهد آن به شمار میرود، که مسکوکات فوق از محل دارای آب بیرون شده است. ثبوت فوق انبار اول توسط باستان شناسان فرانسوی صورت گرفت و معلومات شایعه گونه یی مبتنی به کشف انبار دوم خزینه میرزکه از یک چاه طرف تأیید قرار گرفته است. پس از انجام کاوش 1947 م توسط مارک لوبیر و آرکیوریل دانسته شد، که انبار خزینه اول میرزکه از محل دارای حوضچه های کوچک محاط با جدار هایی از سنگ های دریایی به دست آمده است، که ساحه فوق یک ساحه  سیم و زر اندوزی شامل بر یک یا چند گنجینه مذهبی سده وار دراز مدت اطلاق شده میتواند. (5: 260).  در مورد اینکه چرا در چشمه فوق تعداد زیادی از مسکوکات وجود داشته برخی نظریه های دیگر نیز وجود دارد: 1- در عصر باستان پیش از اسلام این چشمه محل تبرک بوده، که مردم به افگندن سکه در آن عادت نموده بودند. 2- چشمه را به حیث نذر گاه دانسته و در روزهای معین سال در آن چشمه سکه های خود را برای به دست آوردن هدف خود می انداختند. 3- ساحه میرزکه به حیث یک رباط خانه تلقی شده که در مسیر کاروان ها قرار داشته و زمانیکه کاروانها از هر سو حرکت میکردند، هنگام رسیدن به چشمه میرزکه تعدادی از مسکوکات را در این چشمه به خاطر سهولت بخشیدن به مثابه خیرات در مسیر کاروانی خود می انداختند.   (  7:  45).
نتیجه گیری:
 با در  نظر داشت متن مقاله فوق چنین استنتاج گردیده میتواند که واقعاً میرزکه گردیز از با ارزش ترین و غنی ترین خزینه مسکوکات افغانستان و منطقه میباشد که در دوره های مختلف تاریخی دارای اهمیت بود ه و دانشمندان داخلی  و خارجی در رابطه به آن تحقیقات را انجام داده اند، که ثمرهکاوش قانونی آن ساحه باستانی در همان مراحل اولی مشتمل بر ده هزار سکه بود که به موزیم ملی افغانستان سپرده شد. در مراحل بعدی حفریات غیر قانونی بی رحمانه و غیر فنی در محوطه میرزکه گردیز سالیان متمادی صورت گرفت که در حدود پنجصد و پنجاه هزار سکه نقره یی و برونزی و سه صد پنجاه کلیوگرام آثار طلایی را قاچاق بران داخلی و خارجی وارد بازارهای خارجی کرده و به فروش رسانیدند. بنأ وجیبه هر افغان صادق کشور است که در برابر این ساحه بزرگ تاریخی بی تفاوت نبوده و در پیدایش و باز گرداندن آثار آن توجه جدی نماید، برعلاوه تلاش جدی را مؤسسات ذیربط نیز به خرچ دهند تا اگرآثار ناب  میرزکه نزد مردم محلی موجود باشد، به دست آورده شود وافراد و کشوری که  آثار پر بهای میرزکه را خریداری نموده اند مشخص وشناسایی نموده و به همکاری یونسکو زمینه باز گرداندن دوباره سکه هایی مذکور را  به افغانستان مساعد گرداند و در ضمن زمینه تحقیقات مجدد در ساحه میرزکه گردیز برای دانشمندان داخلی میسر گردد. ممکن است در نتیجه تحقیقات، مدارک جدید در ارتباط به آثار قبلی میرزکه و حتی کشف آثار جدید به دست آید تا  دوباره گنجینه مسکوکات میرزکه که در تاریخ سکه شناسی جهان بی نظیر است مورد توجه جهانیان قرار گرفته و بر بها وارزش تاریخی و فرهنگی افغانستان عزیز افزوده شود.

انتقال آثار عتیقه میرزکه به پاکستان
چهارتن سکه باب، پنجصد کیلو زیورات و یک تعداد آثار تاریخی در جریان سالهای 1992 الی 1994 از منطقه میرزکه، ولایت پکتیا به طور غیر قانونی حفاری و به پاکستان انتقال گردیده است. پروفیسور بوباراشی متخصص و باستان شناس آسیای مرکزی و هند، مطلب فوق را به آژانس اطلاعاتی باختراظهار داشته گفت: سکه ها، زیورات و آثار گنجینه یی میرزکه ولایت پکتیا مربوط به قرن دوم الی پنجم قبل از میلاد و بعضاً مربوط به دوره های سکندر کبیر و امپراطوری هخامنشی می باشد. پروفیسور بوباراشی علاوه نمود: آثار بدست آمده متذکره بعد از انتقال به پاکستان به کشورهای امریکا، جاپان، سویس، انگلستان و جرمنی به طور قاچاق انتقال گردیده و مردم با مشاهده این آثار گمان می کردند، که این آثار از مناطق همجوار دریای آمو بدست آمده است. وی اظهار داشت که من با اخذ اطلاعات از موجودیت این آثار در کشورهای متذکره از نزدیک آنها را مشاهده نموده و از آنها عکس برداری نمودم و زمانیکه عکسهای آثار را به باشنده گان میرزکه نشان دادم، آنها تائید کردند، که همه این آثار از گنجینه میرزکه آن ولایت به طور غیر قانونی حفاری گردیده و بعداً از طریق پاکستان به سایر، کشورها قاچاق گردیده است. پروفیسور، بوباراشی به ارتباط اهمیت و ارزش آثار به دست آمده از گنجینه میرزکه ولایت پکتیا گفت: این بزرگترین گنجینه در سطح جهان بوده و ارزش مجموعی آن به ملیونها دالر می رسد و در میان سکه های به دست آمده سکه یی وجود دارد، که بیست ملیون دالر ارزش دارد، و یک قسمت این آثار بطور کتله یی در بعضی از کشورها وجود دارد و یک قسمت دیگر آن نزدیک تعداد اشخاص است، که بطور انفرادی آن را خریداری نموده و از جمله بیشترین قسمت که سه تن وزن دارد در شهر پاسل سویس موجود است. پروفیسور بوباراشی علاوه نمود، که وی مورخ بوده و طی پانزده سال علاوه از تالیف یک تعداد کتابها، در رابطه به باستان شناسی یک کتاب را که حاوی تصاویر سکه ها، زیورات، مجسمه ها و سایر آثار بدست آمده از گنجینه میرزکه ولایت پکتیا می باشد و در این کتاب تصاویر مذکور معرفی گردیده است تحریر نموده ام. وی گفت: این آثار باید به افغانستان برگردانیده شود و این وظیفه را من بدوش گرفته ام. تا به افرادی که این آثار در نزدشان است قناعت داده شود که آثار مذکور مربوط به افغانستان بوده و در انتقال دوباره آن افغانستان همکاری نمایند. تا جزء میراث های فرهنگی افغانستان شناخته شود.

معادن آهن در افغانستان  

تا فعلا در 100 محل معادن فیرس مشاهده گردیده‌است. ذخایر مجموعی معادن آهن افغانستان بیشتر از بیلون تن می‌باشد. معادن آهن افغانستان بطور عموم دارای معیار بلند یعنی47- 62% می‌باشد که در جمله معادن کم مصرف پر کیفیت و کم نظیر شمرده می‌شود. معادن آهن درافغانستان در بدخشان پنجشیر غوربند بامیان حاجیکگ بهسود لال سرجنگل، یکاولنگ وغور وهم درقندهار،میمنه،هرات، ارزگان،پکتیا از اهمیت زیاد برخور دار می‌باشد. در 100 کیلومتری شمالقندهار منطقه خاکریز معدن بزرگ آهنی با ظرفیت 3 میلیون تن واقع شده‌است. همچنین معدن آهنی در 9 کیلومتری شهر جبل سراج قرار دارد. بزرگترین معادن آهن آسیای مرکزی معدن آهن حاجیگک در ولایت بامیان و در 130 کیلومتری شمال غرب کابل قراردارد. در چند کیلومتری این معدن یک ذخیره عظیم آهک (برای گداختن آهن) وجود دارد. پس از حاجی گک دومین معدن آهن افغانستان همردیف با حاجیگک است معادن آهن سایه دریا می‌باشد. معدن آهنگران بامیان الی 65فیصد آهن دارد. سومین معادن آهن افغانستان که با سایه دریا رقابت می‌کند معادن دهانه درغوشتک است که 47 فیصد آهن دارد. چهارمین معادن بزرگ آهن افغانستان لال سرجنگل است که همردیف حاجیگک است. معادن آهن افغانستان به مقیاس کوچک ویا بلند آهن دارد بصورت فهرست وار به شرح زیر است:

معادن آهن حاجیگک در ولایت بامیان افغانستان

ساحه پهن حاجیگک حدود 150 سال آهن خواهد داد

1.    آهن حاجیگگ بامیان

2.    آهن ارغنداب

3.    آهن سرخ کوتل هرات

4.    آهن بهارک بدخشان

5.    معدن آهن دامنه کوه پغمان در بالای حصه کوتی

6.    آهن کوه جبل سراج

7.    آهن ده سبز کوه خاک لمبه

8.    آهن کوتل خاواک پنجشیر

9.    آهن قول منار

10.   آهن کوه قلعه خواجه صاحب

11.   آهن کوه شاخ برتنی

12.   آهن لولنج غوربند

13.   آهن دره میاداد

14.   آهن رخه پنجشیر

15.   آهن کوه دشت لوگر

16.   آهن کوه قمچین باف میدان

17.    آهن دره پنجشیر

18.     آهن کو اله بله

19     آهن پارند در بازارک پنجشیر

20.    آهن کرم جدران

21.    آهن کوه شاقول و شیرداغ

22.    آهن سیاه تپه و فراخلوم بهسود

23.    آهن زرد شنوار

24.     آهن کوه شاه مسعودقندهار

25.     آهن کوه بچه کرخ هرات

26.      آهن سیاه مشرقی

27.     آهن گلستان فراه.

در اکثریت معادن فوق تحقیقات ابتدائی صورت گرفته تاهنوز مقدار آن دقیق تثبیت نگردیده‌است. بعضی ازین معادن غیر اقتصادی نیز است.

معدن آهن حاجیگک 

معدن بزرگ آهن حاجی گک (یا حاجی گک بامیان):این معدن در ارتفاعات کوههای بابا رمجاورت کوتل حاجیگک و در 100 کیلو متری شمال غربی کابل ودرشرق بامیان واقع شده‌است. بزرگترین معدن آهن درافغانستان و در منطقه قلمداد شده‌است. سنگ معدن حاجیگک بصورت لایه و لنز مانند در درون سنگهایی به سن نیو پروتروزوئیک قرار دارد وعمدتاً از هماتیت(ّFe2O3)  مگنیت(Fe3O4) تشکیل شده‌است. این معدن در سال1911 شناسایی شد و تا حالا توسط زمین شناسان مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است. معدن حاجیگگ 12 کیلومتر طول و 550 متر عمق دارد.

تحقیقات اکتشافی این معدن توسط کارشناسان خارجی قرار گرفته و انگلیسیها، آلمانیها، فرانسویها وبالاخره روسها این منطقه را مورد مطالعه وارزیابی قرار داده اند. مهمترین تحقیقات را روسها در اوآخر دهه 1960، دهه1970 واوایل دهه 1980 به انجام رسانیدند.روسها در دهه ی1970 و1980، مراحل اکتشافی را تکمیل نموده وپلانهای استخراجی را نیز طراحی نمود ند ولی متاسفانه به دلایل ناآرامیهای سیاسی و نبود زیرساختها این معدن به مرحله استخراج نرسید. در مورد عیار وذخیره این معدن براوردهای زیر انجام شده‌است: ذخیره ی احتمالی1.8 میلیارد تن و فیصدی مقدار آهن #62% اند. بر اساس تجزیه شیمیایی ومطالعات دقیق روسها (عبدالله، چمیریف ودیگران 1980) که طبق آن پلان طرح اسخراج ترتیب گردیده بود چنین استنباط می‌شود:

1.    عیار متوسط در منطقه اصلی معدن:83 /62% Fe

2.    عیار منطقه غنی شده:89 /68 %Fe

3.    ذخیره ی قطعی منطقه اصلی:9 /110 میلیون تن متریک

4.    ذخیره ی کل منطقه اصلی: 2070 میلیون تن متریک

علاوه بر آهن مقادیر عناصری چون باریم(Ba) منگنیز(Mn)،نیکل (Ni)، کوبالت(Co) ونقره (Ag) نیز در این معدن به عنوان محصول جنبی قابل توجه می‌باشد. فیصدی عناصر دیگر درین معدن هم بصورت زیر می‌باشد:

• سولفور در سولفاتها"= S 0.04%
• سولفور در سولفایدها=4.69% S
• فسفر = p 0.05%

برای ساخت ذوب آهن از چند معدن ذغال سنگ در شمال بامیان مثل معدن ذغال سنگ دره صوف ویکاولنگ نام برد. قطعات ذغال سنگ با کیفیت در ولسوالی سیغان وکهمرد ولایت بامیان در ساحه حدود 80 تا 100 کیلومتر موجود می‌باشد.

سرمایه گذاری دولت هند و کانادا در معادن آهن حاجیگک  

قراراست دولت هند مبلغ چهارده ملیارد دالر را در معدن حاجیگک سرمایه گذاری کند.کمپنی های هندی ساخت راه آهن از معادن حاجیگک الی بندر چابهار ایران به عهده خواهد گرفت. معدن حاجی گک دارای سه ذخایر بزرگ است که دوی آنرا گروپ هندی و آخری را شرکت کانادایی با دولت افغانستان غرض استخراج قرارداد نموده اند.

پیش از این مسئولان وزارت معادن افغانستان گفته بودند که با  شروع کار استخراج  آهن ازمعدن حاجیگگ سالانه بیش از300 میلیون دالر عاید دولت افغانستان میشود وحدود30 تا 35 هزار نفر در این معدن مشغول کار خواهند شد.

قابل یاد آوری است که براساس آمارهای وزارت معادن کشور، معدن حاجیگگ نزدیک به دو میلیارد تن آهن را در خود جا داده است و احتمال دارد که کار استخراج تمامی آهن موجود  در این معدن، 180 سال را در بر بگیرد.

معدن آهن حاجیگگ در سلسله کوه های بابا، در نواحی مرزی ولایات بامیان ومیدان وردک و در 120کیلومتری شمال غرب کابل موقعیت دارد.

گفته می شود این معدن   که64 درصد آهن دارد، دارای 28کیلومتروسعت، 5 کیلو متر طول و 550 متر عمق میباشد و در سال 1339 خورشیدی شناسایی شده  که تا بحال دوبار مورد بررسی قرار گرفته است.

معادن مس در افغانستان  

درحدود 300 رسوبات مستند مس در افغانستان وجود دارد ولی تا فعلاً در 12 معادن مس تحقیقات صورت گرفته‌است. معادن مس در ولایتهای لوگر، هرات،فراه، کاپیسا،قندهار، زابل و معادن جنوب افغانستان عبارتند از معادن مس عینک جوهر و دربند می‌باشد. تخمیناً افغانستان دارای 68500میلون تن مس دارند. معادن مس افغانستان که به مقیاس کوچک و بلند دارای سنگهای مس دار می‌باشند قرار ذیل اند:

1.    معدن مس بلخاب سرپل

2.    معدن مس در کوتل خاواک پنجشیر

3.    معدن مس فرنجل غوربند

4.    معدن مس جیرعلی پنجشیر و تاواخ پنجشیر

5.    معدن مس کوه چراغانی کهنه خمار ولایت میدان در 60 کیلومتری کابل

6.    معدن مس لوگر در منطقه گلدره

7.    معدن مس گل دره کوهدامن

8.    معدن مس کوتل قلیچ علاقه کهمرد بامیان

9.    معدن مس ارغنداب، توخیقندهار

10.  معدن مس دربند ولایت کابل

11. معدن مس گلوغه فراه اعیار 1فیصدباسرب روی و آهن

12.  معادن مس دربند کابل طول زون 7 کیلومتر عرض اکیلومتر زیاده از80 میلون تن

13.   معدن مس شهدا هرات 5ملیون تن اعیار1/1 مس طول 150-2400متر ضخامت 2/4-8متر

14.   معدن مس دره علیسنگ بغلان 200متر طول عرض30متر معیار0/1 مس با سرب وجست

15.   اوخان کشان فاریاب طولزون 2/5 کیلومترعرض 20-270 مترعیار 0/1-1/5 %مس با سر وجست

16.   معدن مس کندالان ولایت زابل ذخیرهC1+C2 دارای 3700تن مس 3/8% وسایر عناصر معدنی

هکذا در معدن طلا زرکشان ولایت غزنی وغیره محل به تناسب کم وجود دارد.

معدن مس عینک 

معادن متعدد مس عینک: در منطقه بنام «عینک» مربوط ولسوالی محمد آغه ولایت لوگر قرار دارند. این منطقه در 30 کیلومتری جنوب غربی کابل و شاهراه بین‌المللی تورخم اسلام قلعه قرار دارد، که می‌توان در خصوصیات نیک معدن محسوب نمود. معدن مذکور بزرگترین معدن مس در افغانستان و دومین معدن مس در سطح جهان می‌باشد. ذحایر مجموعی این معادن 11.3 میلون تن مس دارای فیصدی 2.3 از مس و مقداری محدودی از طلامی‌باشد. به اساس شواهد که در دسترس قرار دارد نشان می‌دهد این معدن در دوره‌های قبل از اسلام نیز مورد بهره برداری قرار گرفته‌است. معدن مس عینک در سال 1973 مجددآ کشف گردید و در سال 1974 فعالیتهای اکتشافی درمورد این معدن آغاز گردید. معدن مس عینک در ولایت لوگردر سه قسمت یعنی قسمتهای‌های مرکزی، غربی، جنوبی تشکیل گردیده‌است. در قسمت مرکزی طبقات مس دار به طول 200 متر به ضخامت 60 تا 200متر تحقیق شده‌اند. ضخامت اعظمی سنگ‌های معدنی، که توسط برمه تثبیت شده، به 600 متر می‌رسد. سنگ‌های معدنی از سطح زمین تا عمق 10-20 متر اکساید شده می‌باشند. مقدار متوسط مس در سنگ‌های اکساید شده به 2.1 فیصد می‌رسد و بصورت کل از 0.17 - 2.85 فیصد تغییر می‌کند. ساحه مس آهنک (عینک لوگر) 11.3 میلیون تن متریک تثبیت شده و در حدود 17 میلیون تن متریک بطور پیشبینی موجود می‌باشد. این معدن دارای 7700 تن متریک نقره (Ag) و دارای 600 هزار تن متریک کوبالت(co) و مقداری از محدودی طلا را دارا می‌باشد. از لحاظ زمین شناسی این معدن از نوع رسوبی- ولکانیکی یا «استراتنی باند» می‌باشد. منطقه معدنی عینک به سه منطقه مرکزی، جنوبی وغربی تقسیم می‌گردد. عیار و ذخیره این سه منطقه به صورت زیر گزارش شده‌است:

1.    عینک مرکزی: ذخیره قطعی 140 میلیون تن سنک مس دار با عیار 5/2 درصد مس

(تعیین شده بر اساس حفاری در سال 1995)

1.    عینک جنوبی: ذخیره بیش از 50 میلیون تن سنک مس دار با عیار 6/1-9/0 درصد مس (1995).

2.    عینک غربی: ذخیره بیش از 50 میلیون تن سنک مس دار با عیار 05/2-62/0 درصد مس (1995)

مجموعاً سنگهای مس دار منطقه 240 میلون تن با فیصدی 0.17 - 2.85می‌رسد.

سرمایه گذاری در معدن مس عینک  

قرار داد سرمایه گذاری در معدن مس عینک با کمپنی MCC و وزارت معدن افغانستان بتاریخ 25 اپریل سال 2008 به امضا رسید. شرکت چینایی در مراحل اول مبلغ 2،898 میلیارد دلار را در این پروژه سرمایه گذاری نموده و این سرمایه گذاری به پنج میلیارد افزایش خواهد یافت. از این سرمایه گذاری سالانه مبلغ 400 میلیون دلار به افغانستان مالیات پرداخت خواهدنمود. مطابق به قرارداد کشور چین باید مبلغ 800 میلیون دالر را به طور تضمین بپردازد. کمپنی قرار داد کننده موافقت نموده‌است غرض استحصال معدن از ذغال سنگ افغانستان فابریکه تولیدبرق 400 میگاوات را با محلات رهایشی آب مکتب ومسجد را اعمار نماید. در قرار داد کمپنی ساختراه آهن را ازتورخم تاجیکستان از راه عینک به کابل بعداً معدن حاجی گک از آنجا یکاولنگ دره صوف به شمال افغانستان واز شمال به تاجکستان موافقت نموده‌است. هکذا طلا که بدست می‌آید تعلق بدولت افغانستان دارد. در مرحله اول این پروژ برای 8000 نفر کار مساعد می‌گردد در مرحله دوم الی به 15000 شرایط کار مساعد می‌گردد. در هر صورت تطبیق صادقانه این پروژه خوشبختی‌های بی انتها را به این کشور به ارمغان خواهد آورد.

قبل از تاسیس کمپنی نامبرده مبلغ 2.5 میلون دالر را غرض پاک کاری مین‌های جنگ 32 ساله تخصیص داده‌اند تا فعلاً تلفات انسانی و حیوانی دراین منطقه به 89 مرگ و میر و 92 زخمی منجر شده‌است.

نتایج تحقیقات زمین شناسان آمریکایی ارزش معادن زیرزمینی افغانستان را بیش از یک هزار میلیارد دلار وهمچنان ارزیابی های دولت افغانستان این ارزش را به بالای سه هزار ملیارد دالر تخمین نموده است.
این گروه تحقیقاتی گفته اند که ذخایر زیرزمینی مس، آهن، نیوبیوم، لیتیوم و طلا در افغانستان، وجود دارد،

تخمین ارزش در هزار ملیارد دالر

آهن: 421 میلیارد دلار با ضریب 3= 1263 ملیارد دالر


مس: 274 میلیارد دلار با ضریب 3= 722 ملیارد دالر


لیتیوم: 148 ملیارد دالر با ضریب 3= 444 ملیارد دالر


نیوبیوم: 81 میلیارد دلار با ضریب 3=243ملیارد دالر


کبالت: 51 میلیارد دلار باضریب 3= 153 ملیارد دالر


طلا: 25 میلیارد دلار باضریب 3 = 75 ملیارد دالر


در مجموع برابر به 2900 ملیارد دالر

کشف یک میدان نفتی غنی در شمال افغانستان توسط کارشناسان افغان وبین المللی که میزان نفت آن یک میلیارد و هشتصد میلیون بیلر برآورد شده و از جمله ششمین میدان های نفتی کشف شده در این کشور میباشد.

معادن گوگردافغانستان  

معادن سلفر در افغانستان در میان آبهای گرم معدنی و بشکل جامد می‌باشد. مهمترین معادن سلفرافغانستان درولایت بلخ ، اشکاشم بدخشان و نزدیکی ولایت ننگرهاروجود دارد.

معادن عناصر کمیاب افغانستان  

معادن عناصر کمیاب عبارتند از [پگماتیت] لیتیم نیوبیوم سزیم روبیدیوم، تنتالیم و کدمیوم می‌باشد. این عناصر در گسترده پگماتیت به مقادیر کم و زیاد وجود دارد اگر دریک محل الی ده تن وجود داشته باشد معدن گفته می‌شود. از جمله معادن لیتیم بریلم تانتالیوم و نبیوم در افغانستان نسبتا زیاده از دیگر عناصر کم یاب وجود دارد. طور عموم 49 معادن این عناصر در میان سنگهای پگماتیتیک وجود دارند. تحقیقات در مورد این عناصر در سالهای 1960-1970صورت گرفته‌است است که نا کافی است ضرورت است تا تا در مورد تحقیقات لازم صورت گیرد. ذخایر تننالیم ونیوبیم درمعدن نیلاو(ولایت لغمان) وساحات نورستان ونقاط دیگرکمربند پگماتیت خیز از اهمیت بلند برخورد داراست. معیار لیتیم در افغانستان از 1?5 تا 2?8 فیصد می‌باشد.

برلیم  

درگستره کمربند پگماتیت خیز افغانستان در ولایت لغمان و جلال آباد وجود دارند. تشکیل این معادن متعلق بدوره اولیگوشویز یا ابتدا مرحله کریتوشویز مگمات می‌باشد. ترسبات مهم این ماده در دره پیچ دارای کرستل‌های به اندازه 40 سانتی مترمی‌باشد که از نوع c1+c2 می‌باشد. این معادن دارای 12000 تن «بیرل» بوده که از جمله 1480 تن آن بریلیم اکساید می‌باشد.

معادن لیتیم  

به درازای 850 تا 900کیلومتر(ازهلمند تا ننگرهار، لغمان تاارزگان و اشکاشم) باپهنای 150 تا 200کیلومتر تثبیت شده‌است. دها انباشته‌های معدنی این فلز به مقیاس معدن درمحدوده این گستره تشکیل گردیده‌است. مانند معدن جامنک، درومگل، پسگوشته ومعادن دیگر واقع ولایت نورستان که ذخایراوکساید لیتیم درین معادن ازپنجصد تا یک ملیون تن می‌باشد. معادن درومگل وجامنک (ولایت نورستان) که ذخایر بیش ازچهارملیون تن «اوکساید لیتیم» را دارند که دارای اهمیت زیادی میباشد. اگرچه کانادا نیز یگانه کشورپگماتیت خیزجهان است ودارای مقدار زیاد اوکساید لیتیم می‌باشد اما ذخایر این فلزات درافغانستان نسبت به کانادا بیشتراست. ذخایربیریلیم نیز درپگماتیت‌های افغانستان به حد قابل ملاحظ گسترش دارد.

از جمله عناصر کمیاب لتیم بمقادیر زیاد در افغانستان وجود دارد.

تنتالیم و نیوبیم  

در یازده معادن که لیتم و برلیم دارند این دو عنصر به آنها یکجا وجود دارد. سه معدن دیگر آن در ولایت پروان و بدخشان موجود می‌باشد. ذخایر بزرگ این ماده درمنطقه نیله ولایت لفمان در میان سنگهای پگماتیت بطول 4 کیلومتر وعرض 4 متر می‌باشد قرار دارند. درین ذخیره گاه معادن تنتالیوم نیبیوم لیتیم برلیم سیزیم روبدیم و قلع نیز وجود دارند.

معادن فلزات افغانستان  

در افغانستان الی اکنون 286معدن فلزات را کشف نموده‌اند. معادن فلزات در زیاده نقاط افغانستان وجود دارد. تا فعلا 12 معدن مس چهار معادن طلا، پنج معادن نقره، معادن کروم در 14 محل، سرب وروی در هشت محل، 4 معدن مولی بودیم 7 معادن المونیم 89 معادن آهن با فیصدی سایر عناصر، معادن قلعی ونکل درین کشور کشف و مورد مطالعه قرار گرفته‌است.

معادن المونیم  

در افغانستان تا فعلاً هفت معادن المونیم کشف گردیده‌است. بوکسایت‌ها منبع اصلی المونیم می‌باشد که در تشکلات احجار دریافت می‌گردد. لیترایت و کارست در کشور ما مماثل آن در شیله «او به تو» ولایت زابل و منطقه نالک ساحه تاله ولایت بغلان به مشاهده رسیده‌است. ذخیره معادن متذکره بطور مجموعی مقدار 5?4 میلیون تن متریک بوده و فیصدی مواد معدنی به 50 % می‌رسد. معدن لیترایت ولایت بغلان حجم بزرگتر داشته با دریافت انرژی بیشتر برقی در کشور پراسس المونیم در این دوساحه میسر می‌باشد.

سیماب  

الی فعلاً شش معادن سیماب در افغانستان کشف گردیده‌است. این معادن در ساحات جنوب غربی کشور در اثر تبخیر چشمه‌های آب گرم تشکل نموده‌است. ذخیره تقریبی غیر منکشفه ان در حدود 32000 تن متریک می‌باشد. دو ساحه دیگر در منطقه افغانستان مرکزی و ساحات شرقی کشور مماثل تشکلات بالا منطقه سیماب دار (Hg) را نشان می‌دهد. ســاحات یاد شده در اثر تحقیقات مـزید از موجودیـت تشــکلات نقره (AU) وطلا (AG) نیز آگاهی می دهد.

معادن یورانیم در افغانستان 

معادن یورانیم و تورانیم در افغانستان در ولایت هلمند ناحیه خانشین می‌باشند. سیستم تشکلات سنگ‌های مگماتیک و خصوصیات مماثل معدن خان نشین با سایر نقاط جهان بیانگر آنست که در عین شرایط، کانی‌هایی چون بیرایت ، فلورایت ،نفلین و عناصر نادره چون نبیوم، تانتالیم و یورانیم U بوجود آمده‌است. در ساحه خانشین ولایت هلمند قرار تخمین جدید ناسا امریکا مقدار 1،4 میلیون تن متریک و ذخایر نیوبم با اضافه فاسفورس و یورانیم وتوریم به مقدار 3،5 میلیون تن متریک تخمین می‌گردد. این ساحه خیلی دلچسپ بوده، تحقیقات بیشتر ضرورت دارد. تا اکنون در افغانستان یورانیم بشکل فنی استخراج نشده ولی مقدار ان توسط قاچاقبران بخصوص در دوره طالبان توسط اسیران جنگی استخراج شده‌است. منابع دیگر یورانیم در فرنجل ولسوالی سیاگرد ولایت پروان وجود دارد. طبق سروی سال 1984 توسط سر انجینر سروی معادن روسیه مقدار از یورانیم در ترکیب کوه خواجه رواش و میر داود ولایت هرات بمشاهده رسیده است ولی تا هنوز تحقیقات و مشاهدات مراجع بین المللی صورت نگرفته است.

معادن سرب و روی افغانستان 

معدن سرب و روی: یک ساحه وسیع را در اطراف کوه‌های هندوکش پوشانیده‌است. تحقیقات که در مورد معادن سرب و روی درافغانستان صورت گرفته است در 65 منطقه در میان 26 نوع از سنگها سرب وجود دارد.تا فعلاً در هشت معادن سرب مطالعه وتثبیت ذخایر صورت گرفته است. معادن عمده سرب وروی (جست) درافغانستان عبارتند از معدن سرب نعل‌بندان، «شهیدا هرات»، معدن در مسیر دریای هلمندوفراه رود بنام «باخود»، دره نور، «گبارغی»، قلعه اسد، «بی‌بی گوهر»، «معدن سپیره» درپکتیا و «معدن سرب و روی فرنجیل» درولایت پروان می‌باشد. معادن مناطق قندهار در سال 1950 توسط کارشناسی بنام لیمون و درسال 1965-1966 توسط کارشناسان روسی مورد تحقیق قرار گرفت. ترسبات سرب و روی در اطراف کوههای هندوکش بخصوص در اطراف رود هلمندوهریرود به مشاهده رسیده‌است. در معادن دره نور، یکتاخم، قلعه اسد، دوکه 41، گبارغی و بی‌بی گوهر علاوه بر روی و جست مس نیز وجود دارد ولی در معدن باخود فلوراید زیاده وجود دارد. معادن سرب و جست عموماً در سنگ‌های مگماتیک و میتا مورفیک سکارن(Skarn) مشاهده شده‌است.

زیاده سرب افغانستان در ترکیب سنگ گالن جا دارد

معادن سرب و جست افغانستان در سه پوتانشیل خلاصه گردیده‌است.

1.    پوتانشیل بلند در ترسبات کاربونیک و ترسبات اسکارن در کمربند Tethyan Eurasian Metallogenic

2.    پوتانشیل متوسط ترسبات شبه وادی مسسپی وذخایر اگزالتیف در منطقه هری رود و پنجشیر

3.    پوتانشیل کاربونیت و اکساید روی در منطقه سوپرژن می‌باشد.

معدن سرب و روی فرینجل  

این معدن در 133 کیلومتری شمال کابل در دره ی غور بند واقع شده‌است و دارای سابقه تاریخی استخراج می‌باشد. سنگ معدن آن هم گالن(Pbs) می‌باشد. عیار سرب 9% وعیار روی [جست] 3% می‌باشد. مقدار ذخیره قطعی 221هزارتن سرب می‌باشد. گالن که سنگ معدن اصلی می‌باشد در میان طبقات آهکی «سه خونگ»قرار دارد. این معدن به دو قسمت اصلی شرقی و غربی تقسیم می‌شود. بخش شرقی قدیمی بوده واز 300 سال قبل از میلاد تا قرن 14 میلادی (حدود 1700 سال) مورد استخراج قرار گرفته‌است ولی قسمت غربی معدن از یکصد سال پیش استخراج از آن شروع شده‌است. گالن واسفالریت این معدن در اثر دگر گونی تماس شیتها یا سنگها ی آهکی شرخ رنگ، بوجود آمده‌است. تونلها وحفاریهای عریض وطویل قدیمی معدن به تعداد زیادودربخش شرقی معدن مشاهده می‌شود. بخش غربی معدن در حدود یک کیلو متری بخش شرقی قرار داشته ودر سال 1850 میلادی (1229 شمسی) در دوران امیرشیرعلی خان استخراج آن آغاز شده و تا 1919 فعال بوده‌است. ذخایر کرومیت این معدن به همراه سرپنتین‌ها (شاه مقصود) که در واقع ساکونیت وپیروکنیت می‌باشند یافت می‌شود. کرومیت ها به اشکال مختلف ولنزهای طویل، قطعات پراکنده ودانه‌های ریز می‌باشد. مهمترین معادن کرومیت این منطقه ذخایر شماره 2،3و5 می‌باشد. در جریان عملیات اکتشافی این معادن 975 متر در محل حفاری انجام شده که در4 مورد به رگه‌هایی از کرومیت بر خورد نموده‌است. برای کارهای آزمایشگاهی بیش از صد نمونه برای تجزیه به آمریکا ارسال شده‌است. نسبت کروم به آهن 3بر 1 می‌باشد. اعیار ذخایر کروم متفاوت بوده از 35 % تا 95 % می‌رسد. اوسط ذخایر کروم حدود 48 % می‌باشد. میزان ذخیره کروم این معادن در حدود 180 هزار تن متریک - محاسبه شده‌است. منطقه معدنی فرنجل درولایت پروان شامل چندین معدن است:

1.    معدن باریت وسرب وروی: ذخیره 209 هزار تن با عیار 7/83 %، به صورت هیدروتر مالی یا رسوبی می‌باشد

1.    معدنمنگنیز، کوبالت و نیکل: دارای عیار 28-38 % اکسید منگنز، 3% کوبالت،1- 3 % نیکل، به صورت رسوبی

1.    معدن آزبست وتالاک:دراین منطقه 16 توده ریز دانه باریت دار وجود دارد . در 500 متری غرب معدن یاریت فرنجل، معدن منگنز با 120 متر طول، 3 متر ضخامت با 20 -40 % پیرو لوسیت و 50-70 % پیسیلو ملان و 2-3%اکسیدآهن می‌باشد.

معدن سرب وروی بی بی گوهرقندهار  

این معدن در کوه بی بی گوهرقندهار در منطقه خاکریزقندهار (به فاصله 82 کیلو متری شمالقندهار) واقع شده‌است. از نوع هیدروترمالی می‌باشد و رگه اصلی دارای کانیها ی سرب وروی به طول 50 متر وعرض 10 متر می‌باشد. این رگه که در کنتا کت سنگهای آذین (مو نزونیت) و سنگهای آهک بوجود آمده‌است، ممکن است از نوع پور فیری یا اسکارن باشد. در سالهای 1949 و1950 این معدن توسط کارشناسان کمپانی«موریسن» مورد حفاری و نمونه برداری قرار گرفته‌است. نمونه‌های حاصل از 411 متر حفاری بدست آمده و غرض تثبیت به کشور آمریکا ارسال ونتایج آن پس از تجزیه چنین بدست آمده:

1.    عیار روی 4/30 %

2.    عیار سرب 8/7 %

3.    عیار کتمینوم 2/0 %

4.    عیار نقره187 گرم دریک تن

5.    عیارطلا 2/0 گرم دریک تن

ذخیره تثبیت شده معدن سرب وروی قابل استخراج حدود 69 هزار تن تخمین زده شده‌است. سایر اندیسهای سرب وروی افغانستان

1.    سرب وروی درهّ نور

2.    درهّ ی کران بدخشان

3.    منجان (بدخشان)

4.    کتل کرمان غور

5.    شهرک وغوران (غور)

6.    سیب تلخ هرات

7.    سیم کوه (هرات)

8.    تور یاب پنجشیر

9.    سرب مرگ بهسود

10.  سرب سیاه دره یکاولنگ

معادن جست: -جست فرنجل غوربند جست موضع بلخاب-جست نواحی هزاره جات-جست بامیان ظرفیت معادن سرب و جست بی بی گوهر به 82600 تن تخمین گردیده‌است. که از این جمله سی فیصد آنرا روی و هشت فیصد انرا سرب تشکیل می‌دهد. طبق تحقیقات ابتدائی گفته می‌توانیم که تقریباً در تمام افغانستان معادن سرب و جست موجود است و در نتیجه این کشور معادن قابل توجه سرب و جست را در اختیار دارد.

جدول مقدار ذخایر سرب و روی در هشت معادن  

معادن زغال سنگ:
امروزه اهمیت ذغال به همگان روشن است گر چه تا حدود زیادی کارخانه ها و فابریکات گازی و نفتی شده ولی هنوز از اهمیت ذغال سنگ کاسته نشده است . در افغانستان زغال سنگ با کیفیت عالی وجود دارد. ذخایر اثبات شده آن حدود 100 تا 400 میلیون تن پیش بینی شده است.
معادن زغال سنگی در بغلان ( معدن کرکر)، آش پشته، قندوز ( بندگی ) ، شرق هرات ( کرخ) ، مزار شریف ( صوف ) شناسایی گردیده اند.

معادن زغال سنگ افغانستان در نقاط زیر موقعیت دارد:
زغال سنگ کوتل خاکی علاقه برفک
زغال سنگ آش پشته
زغال سنگ فرح کرد غوربند و گاوپران سرخ پارسا
زغال سنگ نهرین
زغال سنگ جدران
زغال سنگ گرمک علاقه چهل دختران دره صوف
زغال سنگ گوله یدری علاقه کشنده مابین دره صوف و بلخاب
زغال سنگ سنجور علاقه کرخ هرات
زغال سنگ انزری ،شهیدان در حدود لاغرجوی کوه دره کوت
زغال سنگ قریه کندلان چقماق مداخیل ارزگان
زغال سنگکرمان و سرجنگل علاقه دایزنگی ،ذغال سنگ پلخمری ...

از جمله معادن ذغال سنگ افغانستان که مورد استفاده و بهره وری قرار گرفته بود عبارت بودند از: در صوف ، آش پشته ، سبزک هرات ، کرکر و دودکش پلخمری که فعلا فقط کرکر و دود کش مورد استفاده قرار می گیرند.

زغال سنگ دره صوف که در 200 کیلومتری شهر مزار شریف واقع است از لحاظ کیفیت و استخراج نسبت به مناطق دیگر مقام اول را دارد . قسمت اعظم زغال سنگ این معدن برای نیروگاه برق مصرف می شود در حالیکه گاز همان منطقه برای رفع نیازهای صنایع معمولی کشورهای شمالی ، به کشور های همسایه صادر شده است.
کارخانه های شهر بغلان، جبل السراج، گلبهار و پل خمری از زغال سنگ معدن کرکر استفاده می کنند.

عواید سال گذشت? ذغال سنگ افغانستان به 42،3 میلیون دالر میرسد

 دولت افغانستان طى سال گذشته 42،9 میلیون دالر امریکایى از درک ذغال سنگ عاید داشت، که در مقایسه به سال ماقبل، 88 فیصد افزایش را نشان میدهد.

قرار معلومات وزارت معادن؛ ذغال سنگ از معادن ولایات بغلان، بامیان و سمنگان استخراج میشود.

 دولت در سال 1389 از معادن یادشده 22،8 میلیون دالر امریکایى، عاید به دست آورده بود.

استخراج معادن ذغال سنگ، از طرف تصدى ذغال سنگ شمال مربوط وزارت معادن صورت میگیرد.

 حدود یک میلیون و 423 هزار تُن ذغال سنگ استخراج شده است.

 سال گذشته از جمله معادن یادشده، بیشترین استخراج از معادن بامیان صورت گرفته است.

 در سال 1389 میزان استخراج ذغال سنگ از معادن یادشده، بیش از 752 هزار تُن بود.

میزان صادرات ذغال سنگ از افغانستان به پاکستان، در مقایسه به دو سال قبل افزایش یافته بود و این، باعث افزایش تولید و عاید ذغال سنگ در افغانستان گردیده است.

 ((سال گذشته حدود 60 فیصد ذغال سنگ فروخته شد? ما به پاکستان صادر شده است، که این خود یک تقاضاى بزرگ بود و میزان تولید و عواید ما را نیز بلند برد.))

قرار ارقام به دست آمده، میزان ذغال سنگ فروخته شده طى سال گذشته و سال ماقبل آن، 89 فیصد افزایش را نشان میدهد.

 دو نوع ذغال سنگ از معادن یادشده به دست مى آید، یک نوع آن هر تُن در بدل 2100 افغانى و نوع دیگر آن، فى تُن در بدل 1500 افغانى به فروش میرسد.

 در سال 1389 از جمله ذغال سنگ فروخته شده، 18 هزار و 349 تُن فى تُن در بدل 2100 افغانى به فروش رسیده بود؛ درحالیکه در سال 1390 از جمله ذغال سنگ فروخته شده، 16 هزار و 923 تُن، فى تُن در بدل 2100 افغانى به فروش رسیده بود.

قرار معلومات وزارت معادن، تصدى ذغال سنگ شمال؛ 2570 تُن در سال 1386، 3469 تُن در سال 1387 و بیش از پنجهزار تُن ذغال سنگ را در سال 1388 استخراج کرده بود.

به اساس معلومات وزارت معادن، برعلاو? ولایات بامیان، بغلان و سمنگان؛ معادن ذغال سنگ در ولایات بدخشان و هرات نیز وجود دارد، که تاکنون استخراج نشده است.