ضایعات آب دردیگرحوزه هاى آبى کشور به مراتب بیشتر از حوزه جنوب غرب است، طوریکه که از 31 میلیاردمترمکعب حق آبه آمو دریاسالانه چیزى درحدودسه میلیاردمتر مکعب آب برداشت مینمائیم و آب سد«تربیله» که بزرگترین منبع برق آبى پاکستان را تشکیل میدهد از آب هاى حوزه شرق افغانستان وبخصوص دریاى خروشان کنر تأمین میشود.» ( فصلنامه میهن، شماره 34 صص 69 -70) اکنون که از پاکستان ورودخانه کنروکابل سخن به میان آمد بدنیست تا نیات وامتیازطلبى هاى پاکستان را از افغانستان نیز مرورکنیم :

پاکستان درمقام میراث خوار استعمار:

پاکستان به عنوان میراث خواراستعمار بریتانیا، افزون برصدمات مهلکى که در سه دهه اخیر بر پیکراقتصادى وسیاسى ونظامى ما زده است، اکنون درصددگرفتن امتیازات بیشترى ازمنابع طبیعى بخصوص آب رودخانه کابل ورودخانه هاى دیگر ولایات شرقى کشور است. پاکستان، یکى ازهمسایه هاى بدنیتى است که همواره از شرایط بد وبحرانى افغانستان سوء استفاده نموده وهراز گاهى از انگشت افگار آن میگیردونیات خود را ابرازمیدارد.درشرایط حضور نیروهاى طالبان وگلبدین حکمتیاردر پاکستان وحملات تروریستى آنها برشهرهاى هم مرزباآن کشور، یک باردیگر به پاکستان این امتیاز را داده است که برافغانستان فشار وارد نماید تا سهم بازهم بیشترى از آب رودخانه هاى داخلى خودبه او بدهد و درپاى توافق نامه اى امضا بگذارد که نه ازجهت حقوق طبیعى ونه از نظرحسن همجوارى ونه ازنگاه مناسبات سیاسى چنین حقى برگردن ما دارد. اماپاکستان بخصوص ازکودتاى سرطان1973،به بعد این حق رابراى خودمحفوظ داشته و محفوظ خواهد داشت تا اگر ازسوى دولت افغانستان نسبت به منافع آن بى توجهى صورت بگیرد، بایک اشاره به افرادى مثل ملاعمرو حکمتیار وغیره افراد خودخواه وبى اعتنا نسبت به منافع ملى ، ثبات و امنیت را درافغانستان، به مخاطره اندازد و دولت را در منگنه بگذارد و نیات خود را برمابدون مصرف وپرداخت یک پول تحمیل کند. نیات امتیازطلبى پاکستان زمانى بروز کرد که حملات چریکى طالبان برمواضع ائتلاف بین المللى ضد تروریزم برهبرى امریکا درافغانستان از داخل خاک پاکستان شدت یافته بود ونیروهاى مرزى پاکستان به بهانه تعقیب ملیشه هاى طالبان تا چهل کیلومترى بداخل خاک مارخنه کرده بودند. دراین رابطه یکى از هموطنان بنام انجنیر تاج محمدایثار ،گزارشى را از روزنامه دیلى تایمز پاکستان (که در تاریخ 6 جنورى 2005 انتشار یافته است) ترجمه و درسایت آریائى در مارچ 2005 انعکاس داده است .بقول مترجم « روزنامه دیلى تایمز پاکستان نوشت: بانگ جهانى موافقت نموده است تا زمینه امضاى موافقت نامه آب بین پاکستان و افغانستان را مساعدسازد، امابانک مذکوراز اینکه بجیث تضمین کننده موافقت نامه عمل کند، اباورزیده است. درحالى که بانک جهانى تضمین کننده موافقت نامه آب دریاى سندبین پاکستان وهند مى باشد.روزنامه از قول یک کارمند عالى رتبه دولت پاکستان مینویسد،بانک جهانى آرزو داردبحیث فراهم آورنده مسوده موافقت نامه نقشى رابازى کند، لیکن ضرورتى نمى بیندتا نقش تضمین کننده را داشته باشد، زیرا این موافقت نامه بین دوکشوردوست ومسلمان صورت میگیرد.کارمند مزبوراشاره کردکه بانک جهانى از یک نمایندگى سازمان ملل متحد تقاضا بعمل آورده است تاارقامى را روى آب از کرانه هاى علیاى رودخانه ها درافغانستان گردآورى کندکه ارقام مذکوربراى تهیه مسوده موافقت نامه ضرورى مى باشد. بدین ترتیب کارروى گردآورى ارقام آغازگردیده است. وى گفت که حکومت پاکستان از طریق بانک جهانى با حکومت کابل داخل تماس است .اسلام آبادوکابل به ضرورت عقد موافقت نامه یى پى برده اندکه روى تقسیم آب رودخانه هاى کابل ،کنر وسایر رودخانه هاى معاون که داخل خاک پاکستان میشوند، بین شان وجود داشته باشد.بدین منظورحکومت پاکستان   بتاریخ نهم سپتامبر2003،کمیته نه نفرى ایجاد کرد. دراین کمیته ، کمیشنردایمى کمیسیون آب دریاى سند درلاهور، بحیث سکرتر آن و اعضاى آن عبارت اند:

1. Member Water of WAPDA

2. Director General of Forein Office for Afghanistan and ECO

3. Jint secretary of Law and Justice Ministry

4. Additional Chief Secretary of NWFP

5. Additional Chief Secretary of Balochistan

6. Chairman of Indus River System Authority  

کمیته وظیفه داشت تا مسوده موافقت نامه را درمدت سه ماه تهیه نماید، اما کمیته دربرآوردن این امرناکام ماند، زیرا که مقامات افغانى دراین زمینه همکارى نکردند. اما حال بانک جهانى تهیه مسوده موافقتنامه را بدوش گرفته است.درگزارش مقدماتى کمیته که: سالانه به پیمانه 15 میلیون ایکرفت آب ازطریق دریاى کابل داخل پاکستان میشود. درحال حاضرافغانستان درحدود15000 ایکرزمین را توسط آب دریاى کابل آبیارى میکند.اگر حکومت کرزى با پروژه هاى بندبرق بالاى دریا و پروژه آبیارى دریاى کامه پیش برود، در آن صورت14000 ایکر زمین دیگر تحت آبیارى قرارخواهد گرفت که در حدود نیم میلیون ایکرفت آب بیشترمصرف خواهدشد. در راپور گفته شده که کاهش نیم میلیون ایکرفت آب دریاى کابل تاثیرات قابل ملاحظه یى بالاى سهمیه آب پاکستان خواهد داشت.همچنان در راپور تذکر رفته است که حکومت افغانستان ارقام لازمى رابراى تکمیل مسوده موافقت نامه آب تهیه نکرده است . یک مامورعالى رتبه پاکستان میگوید: درگزارش مقدماتى کمیته نه عضوى توصیه شده است که حکومت پاکستان اقداماتى را اتخاذ کند تامعلومات لازمى را از حکومت کابل درمورد پروژه هاى بزرگى که درآینده درنظر دارد، بدست آورد. علاوتاً درگزارش آمده است که حکومت صوبه سرحدشمال غرب و حکومت بلوچستان نتوانستند معلومات دقیق مصارف آب را که از دریاى هاى افغانستان بشمول دریاى کابل ، کنر، توچى و گومل در قلمرو شان سرازیر میشوند، تهیه نمایند.»( سایت آریائى هفته اول مارچ 2005)

مترجم درپایان گزارش فوق، تبصره شدیدالحنى به آدرس رهبرى دولت موجودبدون ارائه راه عملى مسئله نموده است، مگر به باوراین قلم درشرایطى که افغانستان هنوز فاقد اردوى نیرومند ملى وثبات سیاسى است، ووحدت ملى درآن طى سالهاى تجاوز وجنگ هاى تنظیمى شدیداً صدمه دیده است، وحال یکطرف با دهشت افگنى و تروریزم بنیاد گرایان اسلامى ومافیاى مواد مخدر وازسویى با مداخلات آشکار وپنهان همسایگان مواجه است، و ازجانبى بافقدان امکانات مالى وعلمى، توانایى طرح هاى بزرگ اقتصادى رابراى ایجادشغل و رشدسریع کشور درعرصه تولیدات کشاورزى ندارد، من امکان دفاع دولت مردان روى صحنه و پشت صحنه سیاسى افغانستان را دربرابر مطالبات و مداخلات همسایگان، چون پاکستان وایران وازبکستان تا چندین دهه دیگر بعیدمى بینم. زیرا تجارب سیاسى سه دهه اخیردرکشور، تمام چهره هاى ملى ویا غیرملى را بماشناسانده است. از اینست که ازشما هموطن ارجمندمیپرسم: درمیان دولتمردان کنونى و آنهاى که دراکتوبر2004کاندیداى ریاست جمهورى شده بودند، کدام یک توانایى،کفایت و درایت آنرا داردکه درصورت رسیدن بریاست جمهورى بتواند دربرابر ایران بایستد ولا اقل بپرسد که براساس کدام تضمین وتوافق بین المللى پروژه مشترک استفاده از آب رودخانه داخلى افغانستان هریرود را با ترکمنستان به امضا رسانده اند؟ واگر همین فردا افغانستان طرح احداث بندیا بندهایى بر رودخانه هریرود دردرولایت هرات روى دست بگیرد، تا آب این رودخانه را براى توسعه کشاورزى درهرات طورى بکار گیردکه یک قطره آب به ایران نرسد، درآنصورت ایران چه کارى خواهدکرد؟ جواب این خواهدبود که آن کشور همراه با ترکمنستان مانع اقدام چنین پروژه هاى خواهدشد ویا افغانستان رابه جنگ تهدید خواهد نمود.گذشته از این آیا در میان این جنگسالاران آدمى پیدا خواهدشدتامانع بهره بردارى خودسرانه ایران از آب رودخانه هلمندبراى مشروب کردن شهر یک ملیون جمعیتى زاهدان گردد و یاقیمت آب مورد ضرورت شهر زاهدان را(که سالانه 37 میلیون مترمکعب آب سنجش شده) و به بیش از 41 میلیون دالربالغ میشود، ازآنکشور مطالبه نماید؟ وهرگاه همین مبلغ درجهت انکشاف وتوسعه وادى هاى هیرمند، نیمروز وفراه رودوخاشرود بکار برده شود، بدون تردید ظرف یک یا دو دهه، این سه ولایت به گدام غله کشورتبدیل خواهندشد ونه تنهامایحتاج سایر ولایات را از ناحیه گندم مرفوع خواهند نمود، بلکه براى هزاران خانوار دهقان بى زمین، زمین وآب ومسکن تهیه خواهدکرد.
در وجودکدام یک از این رجال میشود این شهامت ملى ودرایت سیاسى راسراغ کردکه بخاطر دفاع ازمنافع حیاتى مردم افغانستان در برابرامتیازطلبى هاى پاکستان شجاعانه بایستد و از امضاى موافقت نامه اى امتناع ورزدکه برمبناى آن پاکستان میخواهدبازهم حق آبه بیشترى از رودخانه هاى کابل وکنربه آن کشورتعلق بگیرد؟
متاسفانه من چنین چهره اى را درمیان رجال تنظیمى واحزاب اسلامى سراغ ندارم، زیرا هریک از این افراد و سر برآوردگان که مدتى را درپاکستان ویا ایران سپرى کرده اند ومدعى رهبرى تنظیمى بوده اند، خود در سازمان هاى اطلاعاتى وجاسوسى این کشورها صاحب دوسیه هاى بخصوصى اند، وتوانایى آنرا ندارند که از منافع افغانستان در برابر حامیان خارجى خود دفاع نمایند.
معنى کلام « توانابود هرکه دانا بود» جزاین نیست که هرکه نادان تر است،ضعیف تر است و ضعیف ترها همواره پایمال توانمندان استند. هم ایران وهم پاکستان و هم ازبکستان وهم روسیه(وارث اتحادشوروى سابق) امروزهریک نسبت به افغانستان بمراتب داناتر وتواناتراستند، وبنابرین هروقت منافع شان اقتضاء کند،میتوانند توسط مدافعین منافع خود که امروز در دولت افغانستان عضویت و درمحلات نفوذ ونیرودارند، ثبات وامنیت عمومى را برهم زنند و مخالفین خود را برسرجایشان بنشانند. پس براى توانا شدن، داناشدن شرط است و تا رسیدن به دانائى وتوانائى خواهى نخواهى منافع ملى ما فداى نیات سودجویانه همسایگان خواهدشد. شاید تانیم قرن، شایدتا یک قرن دیگروشاید تاتواناشدن کشورما.

در دقایقى که این مقاله را به پایان مى بردم ، شماره 86 ماهنامه وزین مردم ، که در امریکا به همت آقاى رحیم وحدت انتشار مى یابد، بدستم رسید و در صفحه 20 آن مطلبى زیرعنوان «جنگ برسرآب » توجهم را جلب نمود. این موضوع که توسط داکترغلام زکریا سعدزوى جمع آورى شده ، حکایتگر اهمیت حیاتى آب در جهان میباشد. در بخشى از این مقاله آمده است: مطابق آمار سازمان صحى جهان بیشتر از دومیلیاردانسان به کمبود آب آشامیدنى دچار استند.به اساس پیش بینى کارشناسان امریکائى ، درسال 2015 ، کشورهایى که به کمبود آب دچار استند بیش از نصف جمعیت جهان را تشکیل خواهندداد. آب شیرین بسرعت به کمبود منابع طبیعى افزوده، درسده بیستم مصرف آن هفت برابرافزایش یافت. در آن وقت جمعیت جهان دومین رشد خود راطى کرده بود. و این تصادفى نبود که سازمان ملل متحد، سال 2003 را سال بین المللى آب شیرین اعلام نمود.  کمبود آب وپرابلم هاى ناشى از آن بصورت کل قدرت وقابلیت آنرا دارد که به ثبات جهانى لطمه زند.بنابر یادداشت داکترسعدزوى، براى تولید یک تن گندم هزار تن آب مصرف میگردد.یک تن کچالو به 500 تا 1500 تن آب ضرورت داردو یک مقدارگوشت مرغ نیاز به 2500 الى 5700 تن آب دارد ومصرف(یکتن) گوشت گاواز 15000 تا 70000 تن آب ضرورت دارد.»

سیستانی