این دریا از کوهای پامیر افغانستان شروع می‌گردد و از شمال شرق رو به جنوب غرب جریان پیدا می‌کند، در قسمت پنچ سرعت این دریا خیلی تند و با شتاب می‌گردد. در قسمت شمال شرقی بدخشان دریای آمو یک چرخ مثلثی زده بازهم به مسیر خود ادامه می‌دهد. در قلعه زال با دریای پنج تاجکستان یکجا می‌شود. پس از طی مسافت 2400 کیلومتر به دریای اورال می‌ریزد. کوهای پامیر دارای بارندگی 1000 ملی متر دریک سال بوده به همین دلیل این دریای بزرگ را بجریان انداخته‌است. این دریا بطول 1126 کیلو متر در داخل خاک افغانستان جریان داشته در سرحد ترکمنستان مسیر خودرا بطرف شمال غرب تغیر می‌دهد. این دریا دریک ثانیه 2000 متر مکعب و دریک سال 22ملیارد آبرا انتقال می‌دهد. درکنار این دریا دشتهای لامزروع وکم ارتفاع به اندازه یک میلون هکتار (ده میلون جریب) قرار دارد. که با مصرف کم می‌تواند زیاده قسمت این دشتها را سیراب نمود.
عرض دریا در بسیاری از جاها بیشتر ازیک کیلومتر است. قسمت کم عرض آن در نواحی حیرتان واقع شده‌است. از لحاظ قانونی افغانستان از اینکه منشع این دریا است حق استفاده بیشتر را دارد. برخلاف ازبکستان 60 فیصد ازین آب استفاده می‌نمایدوهم از طلا که این رود سالانه دارد. در صورت احداث پروژه‌ها در افغانستان با مشکلات وممانعت‌های زیادی روبرو خواهد بود. این دریا در مرز دوکشور قرار دارد وبنام آبهای بین المللی یاد می‌شود دارای قانون خاص است. بمنظور بیداری کشورها در حفظ ذخیره وتقسیم آب کنفرانس تحت نام آب برای حیات بتاریخ 18الی 20 جوزای سال 1389 در شهر دوشنبه بشرکت هفتاد کشور و دهها سازمان بین المللی منطقه تشکیل گردید. درین کنفرانس امام علی رحمان اوف رئیس جمهور تاجکستان وضعیت موجود آب شیرین در جهان، تغیر اقلیم - گرم شدن کره زمین، ذوب شدن یخچال‌ها - اداره نا درست آب وضعیت آبهای سرحدی رامورد بررسی قرار داد بطور غیر مستقیم ازبکستان را مورد انتقاد قرار داد.
| نام کشور | سهم گیری درآب آمو بتناسب سال\کیلو متر مکعب | سهم که کشورها باید مستفید شوند به فیصد | آبیاری اراضی به میلون هکتار | تخصیص آب | فیصدی کل که استفاده می‌شود | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| افغانستان | 24** | 30 | 1،2 | 0 | 0 | |
| تاجیکستان | 49 | 61 | 0،5 | 9،5 | 15،4 | |
| ازبکستان | 4،8 | 6 | 2،3 | 29،6 | 48،2 | |
| ترکمنستان | 0،82 | 1 | 1،7 | 22 | 8، 35 | |
| قرقیزستان | 1،6 | 2 | 1،0 | 4،0 | 6، 0 | |
| مجموعه کل | 80،22 | 100 | 8، 5 | 5، 61 | 100 |
دومین دریای پراهمیت رود هلمند است که از سنگلاخ یا 80 کیلومتری غرب کابل سرچشمه گرفته و از شمال به جنوب غرب کوهستانات هزاره جات را پشت سر گذاشته در گرشک داخل ریگستانها دشت مارگومی‌شود. بعدا بطرف سیستان جریان نموده. به جهیل هامون منطقه زابل ایران می‌ریزد. فاصله این دریا 835 کیلومتر است. گرچه طول این دریا تا کول سیستان به 1150 کیلومتر می‌رسد و به واسطه گرمای زیاد و ریگستانی بودن مسیر، بیشتر در راه گم می‌شود. با آنهم آب این دریا هیچ وقت خشک نمی‌شود و جریان آن خیلی تند است. در مسیر این رود سد کجکی باظرفیت 670میلون متر مکعب اعمار گردیده‌است. درسال 2011 کار بند کمال خان نیز درمسیر این دریا آغاز گردیده‌است. این بند درزمان داود خان سروی و به ارزش 33 ملیون دالر با حکومت چکسلواکی قرارداد گردیده بود که درین 32 سال کار آن متوقف بود. دریای هلمند در مجموع 386000کیلومتر مربع را می‌تواند آبریزی کند. فعلاً کشور ایران در کشت نباتات مخصوصاً در باغهای پسته از این آب استفاده می‌نماید. درتولید پسته ایران اولین مملکت جهان است. این پسته در آلمان پروسس شده بعداً به سایر کشورها صادر می‌شود.
یکی از دریای سیراب و پراهمیت افغانستان فرارود است این دریا ازبند باین و خاک یارک ولسوالی دولینه سرچشمه گرفته پس از گذشتن از ریگستانهای فراه درجهیل هامون می‌ریزد.. مناطق زیاد در غور، پرچمن و فراه بنام آن مسمی گردیده، ازین رود خانه در زمینهای زراعتی استفاده بعمل می‌آید، اما در جوار این دریا زمین زراعتی کم است ولی با استفاده از تکنالوجی و ذخیره آب ولایت فراه که کاملاً دشت است می‌توان آبیاری نمود. طول این دریا 560 کیلو متر است.
این دریا ازمحدوده سنگلاخ سرچشمه گرفته در دره اونی کوه پغمان از دریای هلمند جدا می‌شود سپس جلگه میدان را آبیاری نموده از ولسوالی چهارده، وارد شهر کابل می‌شود در چهلستون با دریای پغمان ودر شینه با رود لوگر ملحق می‌شود سپس در جلگه سروبی با دریای پنجشیر ملحق شده به جلگه جلال آباد می‌ریزد. در اینجا رودکنر هم با اینها ملحق شده از باسول و دکه داخل علاقه آزاد افغان‌ها مهمند می‌گردد. سرانجام به دریای سند می‌ریزد این دریا دارای طول 700 کیلومتر بوده که 460 کیلو مترآن در داخل خاک افغانستان جریان دارد. این دریا اهمیت ستراتیژیکی واقتصادی دارد. جلال آبادو لغمان دارای آفتاب فراوان واقلیم گرم می‌باشد که برای کشت نباتات ستروس جوار زیتون شالی وسبزی جات خیلی مساعد است. زمینهای این دو ولایت 3 بار حاصل می‌دهد درصورت تغیر دادن مسیر دریا ساختن کانالها این زمینها قسمت زیادی از مشکلات غذائی را مرفوع خواهد نمود. بخصوص مصارف سبزیجات زمستانی شهر کابل از همین دو ولایت بدست می‌آیذ.
این دریا که معاون آن دریای کاشان است ازنقطه اتصال سفید کوه و تیربند ترکستان سرچشمه گرفته به طرف غرب در وادی وسیعی جریان دارد. در نزدیکی بالا مرغاب رود قیصار هم به آن علاوه شده و پس از عبور از علاقه پنجده وآق تپه رود کشک هم به ملحق مشود و سرانجام پس از طی مسافت 960 کیلو متر در ریگستان قراقروم ترکمنستان می‌ریزد. این دریا از میان چندین کوه گذشته سپس به ارتفاعات هموار می‌ریزد با استفاده از تکنالوجی معاثر امکانات زیاد در ذخیره استحصال برق و مزروعی ساختن اراضی زراعتی مورد استفاده قرار داد.
این دریا هم از دامنه‌های کوه بابا درمناطق مرکزی کشورسرچشمه می‌گیرد. هریرودمسافت طولانی را درداخل ولایت غور طی نموده وبا عبورازشهر چغچران مرکز آن ولایت وارد ولایت هرات می‌شود. سرانجام وارد ترکمنستان شده ودر ریگزارهای قره قووم دفن می‌گردد. این رود1124 کیلومترطول داشته و560 کیلومترآن درداخل افغانستان جاری است. شصت کیلومتر مرز مشترک میان دوکشورایران و افغانستان راهمین دریا تشکیل می‌دهد. سرسبزی ولایت هرات از آب هریرود می‌باشدولی با آنهم، استفاده چندانی از آب این دریا درداخل افغانستان صورت نگرفته واضافه آب آن جذب ریگستانهای کشورهای همسایه می‌گردید. درین اواخر دولت ایران و ترکمنستان ذخیره گاه بزرگ ازین اب غرض آبیاری جلوگیری از سیلاب مناطق دوکشور ساخته‌است
کلمات کلیدی:
