کوهها و کوهستانهای افغانستان

افغانستان یک کشور کوهستانی است . بعضی از کوههای افغانستان پوشیده از جنگل است. در بسیاری از کوه های کشور ما ، برفهای دائمی وجود دارد. و از جهت آبهای حاصل از برف و باران و ذخایر بزرگ معدنی این رشته کوهها ثروت طبیعی افغانستان محسوب می شوند.

موقعیت و طرز قرار گرفتن رشته کوهها در آب و هوای هر محل ، تاثیر زیادی دارد. مثلا در ولایت ننگرهار ف رشته کوههای سفید کوه ( سپین غر ) که از شرق به غرب امتداد دارد. مانع ورود بادهای موسمی در آن منطقه می گردد. و همچنین از نظر حمل و نقل و راههای ارتباطی ، کوهستانها بر خلاف دشتها ، شبکه ی راه های فرعی و یا شاخه هایی از خطوط آهن را نمی توانند در همه ی جهات خود بپذیرند.

در عین حال یکی از مهمترین فواید سرزمینهای کوهستانی، فایده نظامی آن که دفاع در برابر مهاجمان است . بطور کلی کوهها برای کشور ما دارای ارزش حیاتی هستند . اگر رودخانه ی نیل برای کشور مصر ، بهترین نعمت و هدیه خداوندی است ، رشته کوههای بلند و متعدد افغانستان نیز بهترین نعمت و هدیه خداوندی برای این کشور محسوب می شود.
مهم‌ترین ارتفاعات کشور از این قرار است:
هندوکش (6298 متر)
پامیر کوچک، (6281 متر دروخان)
بدخشان(5355 متر)
بابا (5413 متر، بامیان)
ترغان (3982 متر)
سفید کوه (4755 متر، سیکارام)
شاه مقصود (2773 متر )
مزار (3787 متر)
هزار جات (4101 متر، تمران)
بالا کوه (3872 متر)
دوشاخ (2110 متر)
یاه بند (2560 متر )
کوه سلیمان ( 3372، تخت سلیمان )
کوه تیربند ترکستان ( 2895 ، جنگک )
و همچنین کوههای چاغی ، سفید خرس، نورستان، بندبیان، چلبدالان، سیاه کوه ، گل کوه، سلیمان، تیربند ترکستان، پغمان ، قره باتور، چاکایی و ...

هندوکش:
هندوکش رشته‌کوهی در افغانستان است. در قدیم یوپای الینیا نام داشته و نیز یونانیها به آن پاراپامیزوس می گویند. این رشته‌کوه به امتداد سلسله جبال هیمالیا از نواحی پامیر داخل افغانستان می‌باشد که از جنوب بدخشان گذشته در دره بامیان که شروع کوه دیگری است بنام کوه بابا، ختم می‌گردد. ارتفاع قله این کوه در افغانستان 6650 متر بوده که بنام تیراج معروف است و از سطح آب دریا 8300 متر ارتفاع دارد . نواحی مرتفع این کوه تقریباً همیشه پوشیده از برف است و دره‌های بیشمار در دامنه این کوه به وجود آمده که معروف ترین آنها از این قرار است : دره واخان ، شغنان ، منجان ، جرم ، درایم ، کشم ، ارسج ، فرخار ، دره اشکمش ، خوست ، فرنگ ، سمندان اندراب ، حنجاب ، دو آب و سر اب در شمال و از طرف جنوب دره پنج ، دره نور ، دره کرم، دره پشال ، باندول ، اشپی ، اسکین ، پنجدره نجراب ، دره هزاره ، بازارک ، پاران ده ،شتل ، سالنگ، اشاوه، شکاری، کپچاق، چهارده بامیان، سیغان ، کهمرد.
طول هندوکش در حدود 600 کیلو متر است که به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می‌شود ، هندوکش غربی نسبت به هندوکش شرقی کوچک‌تر است و دره معروف پنجشیر در دامنه جنوب شرقی آن موقعیت دارد.
هندوکش شرقی از غرب دره زیباک ( ولایت بدخشان ) شروع شده و تا کوتل خاواک ( ولایت پروان ) به طول 150 کیلومتر امتداد یافته است. هندوکش شرقی دارای قله های مرتفع است ، که قسمت زیادی از سال را برف دارند. بلندترین نقطه افغانستان " قله ی نوشاخ " با 7485 متر ارتفاع در رشته کوه هندوکش شرقی واقع شده است.
ارتفاع هندوکش غربی از هندوکش شرقی کمتر است . به همین دلیل شاهراه بزرگ سالنگ ، که شمال و جنوب کشور را به هم وصل می نماید از دل همین کوه گذشته است.

معابر معروف هندوکش
1- کوتل خاواک به ارتفاع 3600متر
2- کوتل بازاک به ارتفاع 5000 متر
3-کوتل نکسان به ارتفاع 5050 متر
4- کوتل کانچین به ارتفاع 4900 متر
5-کوتا مراشتراک به ارتفاع 5760 متر
6- کوتل سالنگ به ارتفاع 4300 متر
7-کوتا اق رباط به ارتفاع 3600 متر
8-کوتل کوشان به ارتفاع 4300 متر
9- کوتل چهار در به ارتفاع 4236 متر
10- کوتل پیلو به ارتفاع 3600 متر
11-کوتل دندان شکن به ارتفاع 2700 متر
12 - کوتل دالن سنگ شتل به ارتفاع 3560 متر

دریا‌های هندوکش:
1- دریای غوربند : از شرق کوتل شیبر سر چشمه می‌گیرد و از غرب به طرف شما شرق به فاصله 80 کیلو متر بین هندوکش و اطراف کوه پغمان امتداد دارد و سر انجام به دریای پنجشیر ملحق می‌شود .
2- دریای سرخ : از غرب به شمال شرق جریان دارد و سر انجام با معاون خود دریای سیغان به دریای باماین میریزد .
3- دریای اندراب :از کوتل خاواک سر چشمه گرفته از شرق به غرب جریان دارد وقراء ده صلاح اندراب ، سنگ پیران، بنودشت ، امرد ، باجکگاه ، خنجان ، گازان را سیرآب می‌کند. ودر حد بنو ، آب آرزو را با خود گرفته در نواحی دوشی با دریای سرخ یکجا می‌شود و بنام دریای غور از پلخمری می‌گذرد و از وسط بغلان به دریای قندوز می‌گذرد و با دریای خان آباد بکجا شده در قله زال به دریای آمو می‌ریزد.
4- دریای پنجشیر: از کوتل خاواک سر چشمه گرفته نا گلبهار و کوهدامن امتداد دارد.
5 - دریای شتل : از کوهای آرزو و مرغی شروع شده و در گلبهار با دریایی عمومی پنجشیر یک جا میشود
6 - رود علیشنگ والینگار : از قسمت جنوب شرق هندوکش سر چشمه گرفته و به طرف جنوب به حرکت خود ادامه می‌دهد و نورستان را آبیاری می‌کند.
7 - دریای کنر : از پشه خونی قلعه بلور داغ یا بنداب پامیر بر آمده در ثمر خیل بادریای کابل یکی می‌شود.

قله نوشاخ

کوه بابا:
رشته کوه بابا در مرکز افغانستان واقع شده و از شرق به غرب امتداد دارد. این رشته کوه از شرق " کوتل حاجیگگ " شروع شده، تا جنوب شرق کوه حصار ادامه می یابد. طوی این رشته کوه در حدود 200 کیلومتر است. بلندترین قله ی آن شاه فولادی ، 5140 متر ارتفاع دارد . قله های این کوه نیز اکثر اوقات از برف پوشیده است و شرایط خوبی برای ذخیره ی آب به وجود آورده است. برخی از مهمترین رودهای دائمی افغانستان از همین رشته کوهها سرچشمه می گیرند. در دامنه های شمالی و جنوبی این رشته کوهها، بهترین چراگاهها و مراتع افغانستان به چشم می خورد.
از کوتلهای معروف این کوه می توان از کوتل حاجیگگ، کوتل عراق، کوتل صد برگ، کوتل شاتو ، کوتل ملا یعقوب و ... نام برد که هر یک اهمیت خاص خود را دارند.
دره های معروف رشته کوههای بابا عبارتند از : دره فولادی، دره بامیان ، دره کالو، دره ککرک و ...

کوه بابا در زمستان

سفید کوه ( سپین غر ):
این رشته کوه، در شرق افغانستان واقع شده و 150 کیلومتر طول د ارد. سفید کوه از 48 کیلومتری غرب پیشاور آغاز شده و به طرف غرب ادامه می یابد. بلندترین قله این کوه، سیکارام ، 4755 متر ارتفاع دارد. دامنه های شمالی و جنوبی این رشته کوه پوشیده از جنگلهای انبوه و وسیع است. همچنین دره ی معروف خیبر که از لحاظ تاریخی و ارتباطی دارای اهمیت زیادی می باشد و در لشکرکشی های بزرگ، در طول تاریخ به شبه قاره ی هند همواره مورد توجه مهاجمین بوده است، در این رشته کوه قرار دارد. طول این گذرگاه از 60 کیلومتر تجاوز می کند و 2000 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
دره های معروف این رشته کوه عبارتند از : دره خیبر، دره آچین، دره خوگیانی ، دره جاجی ، دره زرمست و ....

 

رشته‌کوه سلیمان:
یا کوه‌های سلیمان، نام دو رشته‌کوه است در جنوب شرقى افغانستان و غرب پاکستان و مرز بین فلات ایران و شبه‌قاره هند، یکى شرقی و دیگرى غربی و هر دو از شمال به جنوب کشیده شده. دامنه? کوههاى سلیمان مسکن پشتون‌ها است.
مناطق هموار افغانستان
اراضی کم ارتفاع افغانستان ( بین 258 تا 1000 متر ارتفاع ) به سه منطقه تقسیم می شوند.

1- حوره آمو دریا: این حوزه از اراضی کم ارتفاع ناحیه خمیاب شروع شده و در امتداد دریای آمو تا ینگی قلعه در ولایت تخار امتداد می یابد.
2 - حوزه هلمند: شامل دشت گودرز، دشت جهنم، دشت مارگو، دشت امیران، تمامی اراضی چخان سور ( نیمروز ) و قسمتی از فراه و هرات را شامل می شود.
3 - حوزه ننگرهار : این حوزه اراضی خیلی کم ارتفاع را شامل می شود و آن هم در امتداد رود کابل و جنوب شرق جلال آباد تا لعل پور در مرز افغانستان توسعه یافته است.

دشت‌ها:
که عموماً در شمال و شرق هستند.از جمله: 1- دشت برنگ 2-د پشت رود 3- گرمسیر 4- ریگستان 5- سیاه سنگ 6- دشت مرغو (مارگو) 7- دشت خلش 8- دشت همدم آب 9- هجده نهر 10- دشت نمدی. دشت کابل و دشت پکتیا

این کوه‌ها بیش از نیمی از سرزمین افغانستان را فراگرفته و برای شهرهای «کابل»، «قندهار» و «هرات» موقعیت استراتژیک مهمی را ایجاد کرده است. بسیاری، کوه‌های هندوکش را جزئی از هویت افغانستان می‌دانند.

در ارتفاعات هندوکش همواره برف وجود دارد و حتی در تابستان‌های گرم این کشور، قله‌های سر به فلک کشیده و یخچال‌های طبیعی این رشته کوه پیر پوشیده از برف است.

در خصوص وجه تسمیه این کوه روایت‌های گوناگونی در بین مردم و مراجع تاریخی افغانستان وجود دارد که از محل زندگی هندوها و شکست آنان در این منطقه گرفته تا کشته شدن اسیران آنان به دلیل سردی هوا در دامنه‌های این کوه و ... از جمله روایت‌هایی است که مطرح است.

در «اوستا» از این رشته کوه بنام «ابارسین» که به معنی (بالاتر از عقاب) است یاد شده است.

بعدها یونانیان که فکر می‌کردند «قفقاز» آخر دنیاست، پس از کشف این رشته کوه، آن را «کوکازوس اندیکوس»، یعنی (قفقاز هندی) نام‌گذاری کردند و این نام یونانی پس از قرن‌ها، به شکل امروزی آن که هندوکش است، درآمده است.

در میان ارتفاعات هندوکش، دره‌های عمیق، خوش آب و هوا و زمین‌های حاصلخیزی وجود دارد که اقلیم مساعدی برای پرورش دام و تولید میوه دارد.

دره‌های «پنجشیر» و «بدخشان» از جمله دره‌های سرسبز، زیبا و حاصلخیزی هستند که این کوه‌های سر به آسمان ساییده در دل خود پنهان کرده‌اند.

کوه‌های سر به فلک کشیده و دره‌ها عمیق، رگبار‌های تند بهاری و تابستان‌های خشک، زمستان‌های بسیار سرد و تابستان‌های گرم، ارتفاعات پوشیده از برف و سرزمین‌های پست و خشک وسوزان، همه این ویژگی‌ها در یک کشور جمع شده و نام آن را افغانستان گذاشته‌اند.

افغانستان دارای 34 ولایت است که هر کدام از آنها آب و هوا، سنت‌ها، آداب و رسوم و جذابیت خاص خود را دارد.

مهمترین ولایت‌های افغانستان شامل «کابل»، «قندهار»، «هرات»، «بلخ»، «غزنی» و «ننگرهار» است.

همه ساله جشن بزرگ نوروز به نام «جشن گل سرخ» در شهر مزار شریف ولایت بلخ برگزار می‌شود که در آن با برافراشتن پرچم منسوب به حضرت علی (ع) مردم جشن خود را آغاز می‌کنند.

این جشن به نام گل سرخ مشهور است زیرا در فصل بهار دشت شادیان مزار شریف که روزگاری محل دریاچه باستانی بلخ بوده است از گل‌های سرخ و زیبای لاله پوشیده می‌شود.

در گوشه گوشه افغانستان، می‌توان آثار باستانی فراوانی را مشاهده کرد که همه و همه نشان از غنای فرهنگی و پیشینه تاریخی این کشور باستانی آسیای میانه دارد.

کوه های افغانستان

کوه هندوکش

کوه بابا

فیروز کوه

سیا کوه

تیر بند ترکستان

کوه پغمان

سفید کوه

کوه سلیمان

کوه قره باتور

عنبر کوه

کوه سرده

گل کوه

کوههای پاروپامیز

کوههای جنوبی چاکائی

کوه میر جاوه

کوه هندوکش:
این کوه به امتداد سلسله جبال هیمالیا از نواحی پامیر داخل افغانستان امتداد یافته، ازجنوب بدخشان گذشته در دره بامیان که شروع کوه دیگری است به اسم کوه بابا، ختم می گردد. ارتفاع قله این کوه 6650 متر بوده که به نام تیراج میر معروف است و از سطح رود 8300 متر ارتفاع دارد. نواحی مرتفع این کوه تقریبا همیشه پوشیده از برف بوده و دره های بی شماری در دامنه های این کوه بوجود آمده که معروفترین آنها از این قرار است: دره های واخان ، شغنان، منجان ، جرم ، درایم، کشم، ارسج، فرخار، دره اشکمش، خوست، فرنگ، سمندان، اندراب،خنجان، دوآب وسراب، در شمال ،و از طرف جنوب دره پنج، نور ، کم ، پشال ، باندول، اشپی، اسکین، پنجدره نجراب، دره هزاره، بازارک، پاران ده ششل ، سالنگ ، اشاوه ، شکاری ، کپچاق، چهارده ، بامیان ، سیغان، کهمرد.
طول هندوکش در حدود 600 کیلومتر است که به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می شود و هندوکش غربی نسبت به هندوکش شرقی کوچک تر است و دره معروف پنجشیر در دامنه جنوب شرقی آن موقعیت دارد.

کوه بابا:
کوه بابا در بین هندوکش و فیروز کوه واقع بوده و به طرف غرب به مسافت 200 کیلومتر امتداد دارد . ارتفاع این کوه از 400 تا 5140 متر می رسد و قله معروف آن به نام شاه فولادی یاد می شود که 5600 متر ارتفاع دارد .
رودی بلخ از قسمت شمال این کوه سرچشمه می گیرد و آب آن به 18 نهر تقسیم می شود از این رو نواحی بلخ را به نام 18 نهر هم یاد می کنند.

فیروز کوه:
این کوه از قسمت شمال چهل برج شروع شده و موازی با تیربند ترکستان مایل به جنوب ادامه پیدا میکند و تا گوشه هرات می رسد طول این کوه 352 کیلومتر است.

سیا کوه:
این کوه از گوشه غربی کوه بابا شروع شده تا جنوب غرب هرات ادامه می یابد و رودهای خاشرود و خورد رود از همین کوه سرچشمه می گیرند . طول این کوه 628 کیلومتر است.

تیر بند ترکستان:
این کوه از کوه بابا جدا شده به طرف بالا مرغاب پیش می رود و طول این کوه 200 کیلومتر است . قله معروف آن که در نزدیکی ایران است معروف به قره جنگل بوده که 2985 متر ارتفاع دارد.

کوه پغمان :
این کوه شاخه از کوه هندوکش است که به جنوب کوه بابا واقع بوده و با کوه بابا متوازی گفته می شود . شاخه ای از این کوه دره های سرخ پارسا و شیخ علی را از حصه شمالی بهسود هزاره جدا ساخته، به طرف شرق در بین هزاره پارسا و جلگه کوهدامن فاصله قدرتی واقع می شود . این شعبه از استالف گذشته به جانب غرب گل دره و شکر دره به رفتار خود ادامه می دهد و از این قسمت یک شعبه به جانب شرق جدا شده کوتل خیر خانه را به شمال شهر کابل بوجود می آورد . با پستی بلندیها ، کوه ده سبز جبال صافی که جلگه سروبی از کوهدامن جدا می سازد ، بوجود می آورد . از قسمت شکر دره به طرف شمال متمایل شده بعد از آن در حد حوض خاص پغمان رجوع به جنوب می نماید و قلل پر برفی را در شرق بهسود و غرب پغمان بوجود می آورد.
در نواحی غرب و شمال این کوه، سرخ پارسا، دره جات بهسود، سوخته وادی، میر سبز ، ناهور ، مالستان ، دایه فولاد ، ارزگان ، غاب، دایکندی ، ایماقستان واقع است و در نواحی شرق و جنوب آن مناطق استالف ، گل دره ، شکر دره ، پغمان ، جلگه میدان ، جلریز ، بیک سمند ، دیمرداد ،خوات ، تورمی، قیاق گل بوری ، تورکان ، ککرک، شاکی ،زرسنگ ، قره باغ ، زرد آلو، تمکی، رسنه، سنگ ماشه، دی چوپان ، خاک افغان ، وادی ارغنداب و گیزاب می باشد . قله این کوه 4300 مترارتفاع دارد و دائم پوشیده از برف است . در ماه جوزا و سرطان برفهای این کوه ذوب شده و چراگاه خوبی برای کوچی ها است.