میدان وردک در ( 68.86383 ) درج? طول البلد و 34.39458 درج? عرض البلد موقعیت دارد و ارتفاع آن از سطح بحر 2210 متر میباشد .نفوس این ولایت درحدود یک میلیون تن تخمین شده ؛ اما باید گفته شود که این رقم اخر و بسیار دقیق نیست .
میدان وردک از ولایات مرکزى و درجه سه کشور محسوب میشود ، میدان شهر مرکز این ولایت در حدود 35 کیلومترى جنوب غرب شهر کابل موقعیت دارد .
ولایت میدان وردک در شرق با لوگر و کابل ، در غرب با ولایت بامیان ، در جنوب و جنوب غرب با غزنى ، در شمال غرب با بامیان و در شمال با ولایت پروان همسرحد است و تمامى مساحت این ولایت به ( 10912 ) کیلومتر مربع میرسد .
در ولایت میدان وردگ درمجموع 47 اداره ملکى و نظامى فعال وجود دارد .
این ولایت درسال 1343 ه ش بحیث ولایت مستقل پذیرفته شده و درمسیر شاهراهاى کابل- هرات و کابل -بامیان موقعیت دارد .
هوا ى این ولایت در فصل بهار و تابستان معتدل؛ اما در فصل هاى خزان و زمستان بسیار سرد میباشد و در جریان فصل زمستان برف زیاد در این ولایت میبارد و از مناطق سرد کشور محسوب میشود .
ولسوالى ها :
میدان شهر مرکز این ولایت و ولسوالى هاى آن عبارت است از : سیدآباد، جغتو، دایمیرداد( جلگه ) ، نرخ ، جلریز، بهسودمرکزى و حصه اول بهسود .
معارف :
در ولایت میدان وردک 172892 هزار شاگرد که از جمع آنها 44791 دختر است در 450 باب مکتب و مراکز تعلیمى مصروف فراگیرى تعلیم هستند .
این مراکز شامل مکاتب ابتدایه و متوسطه، دارالحفاظ ، مدارس ، دارالمعلیمین، دارالعلوم و مکاتب تخنیکى میباشد که امور تدریسى آن توسط 4729تن استاد پیش برده میشود .
231 باب مکتب این ولایت تعمیر ندارد که وزارت معارف تعهد اعمار آن سپرده است .
تمامى مکاتب این ولسوالى به روى شاگردان باز؛ اما تنها یک دارالعلوم از سوى مخالفین مسلح در ولسوالى چک مسدود گردیده و همچنان گاه گاه تهدیدات در مقابل تعلیم دختران صورت میگیرد که بعداً راه حل آن توسط متنفذین منطقه جستجو میشود .
پوهنتون دولتى میدان وردک نیز منظور شده؛ اما تاکنون به فعالیت آغاز نکرده و همچنان سه مکتب خصوصى یو یک موسسه تحصیلات عالى موسوم به تابش نیز دارد. علاوه بر آن اخیراً انستیتیوت تخنیک ولسوالى چک در 12 بخش مختلف و انستیتیوت حسابدارى دشت توپ توسط وزارت معارف براى تحصیلات دو ساله مسلکى فعال گردیده است .
زراعت و مالدارى :
برخى بیشتر از باشندگان این ولایت مصروف زراعت اند و زنده گى اکثریت خانواده ها از این طریق تامین میگردد .
زمین زراعتى این ولایت ( 43921.4 ) هکتار خوانده شده که از جمله (32691 ) هکتار آن آبى ،(11120 )هکتار للم و ( 110.4 )هکتار دولتى است و به شکل متوسط (10980 ) هکتار زمین آبى این ولایت باغات تشکیل کرده است.
امکان دارد که آمار یاده شده تا این اندازه نیز بالاتر باشد، به اساس برخى از سروى هاى درحدود ( 107641 ) تن مصروف دهقانى در این ولایت هستند .
زمین هاى این ولایت از دریاها ، کاریز ، چشمه ها و چاهاى عمیق آبیارى میشود .
ولایت میدان وردک تولید کننده بزرگ سیب به سطح کشور است که علاوه بر شمارى از ولایات کشور به کشورهاى پاکستان ، هند ، امارات متحده عرب ، عربستان سعودى و بعضى کشور هاى اسیاى میانه صادر میشود .
سیب هاى جورس ، مارلینک ، بیروتى و سیب زرد از شهرت زیاد بر خوردار است همچنان چند نوع سیب دیگر و میوه هاى زردالو، گیلاس، شفتالو، بادام ، چهارمغز و میوه هاى دیگر در این ولایت دریافت و به شهرهاى دیگر کشور جهت فروش عرضه میشود ؛ اما زارعین آن از بازار فروش آن خورسند نیستند .
گندم ، کچالو ، جوار، لوبیا ، پیاز و حبوبات دیگر از محصولات زراعتى این ولایت است که در مناطق مختلف کشت میشود .
هر چند حاصلات زراعتى این ولایت همه سال در حال تغییر است ؛ اما باز هم بعضى منابع عاید اوسط سالنه سیب ( 122976 ) تن ، عاید سالانه کچالو (91534 )تن و عاید سالانه ی? گندم 41147.5 تُن میشود. بادام کوهى ساحات جنگلى این ولایت را تحت پوشش آورده که 600 هکتار آن تنها مربوط ولسوالى هاى نرخ و جلریز است .همچنان ساحه علفچر آن 176545 هکتار است که برخى بیشتر آن مربوط حصه اول و بهسود مرکزى میشود .
شمارى از باشندگان این ولایت فارم هاى زنبورعسل نیز دارد و از این طریق یک اندازه عواید را به دست میارند و همچنان برخى بیشتر از باشندگان میدان ورک مصروف پرورش حیوانات هستند و مالدارى منبع مهم عاید آنها هستند .
صنایع دستى :
برخى بیشتر باشندگان این ولایت مصروف زراعت و مالدارى میباشند؛ اما علاوه بر آن شمارى دیگرى از آنها در ساختن گیلم ها، جاکت، دستکش، یخن ها، شال، فرش هاى پشمى و مواد دوخته شده از مره ها در مناطق خود و در ولایت دیگر بفروش میرسانند .
بندهاى اساسى آب :
در ولسوالى هاى مختلف این ولایت هفت بند آب وجود دارد که با اعمار آن هزاران جریب زمین این ولایت آبیارى خواهد شد ، این بندها عبارت است از : 1 - بند گنده قول ( جغتو ) 2 - بند چک ( چک ) 3 - بند گردن مسجد ( چک) 4 - بند باغک (دره شنیز سیدآباد) 5 - بند اقچه( نرخ ) 6 - بند سنگلاخ ( جلریز) 7 - بند سرخ آباد ( بهسود مرکزى )
از جمع این بندها پروژه هاى ساخت شش بند توسط بانک جهانى منطور شده و پروژه اعمار بند برق چک که شامل تمدید شبکه برق و نصب یک توربین است ، وزارت آب وبرق وعده اعمار آن سپرده ؛ اما تاکنون کار باسازى آن آغاز نشده .
بندچک ، بند بزرگ برق په سطح کشور است که برق آن سه دهه قبل به شهر کابل انتقال مى شد ؛ اما در جریان جنگ هاى چند دهه گذشته بخش ها و وسایل زیاد این بند تخریب و از کار افتاده است .
نا امنى یکى از موانع بزرگ در مقابل اعمار این بندها محسوب میشود ، که امنیت این پروژه ها مهم حیاتى که نفع آن تنها به مردم عام میرسد ، تامین گردد .
معادن :
تاکنون در این ولایت 32 معدن مختلف تثبیت شده که عبارت است از : 1 - معدن گرومیت سخ بیدک بادام کان ( ولسوالى نرخ)،2 - معدن گرومیت آبدره ( نرخ )،3 - د معدن گرومیت تیتمور (میدان شهر)،4 - معدن گرومیت چغر? ( نرخ )،5 - معدن گرمیت ده پاک ( نرخ)،6 - معدن گرومیت لویه آبدره ( سیدآباد )،7 - معدن گرومیت منگلیو (سیدآباد)،8 - معدن گرومیت هفت آسیاب (سیدآباد )، 9 - معدن گرومیت نوریو( سیدآباد )،10 - معدن گرومیت چلپیکام تنگى ( سیدآباد)،11 - معدن گرومیت دوست قل ( حصه اول بهسود)،12 - معدن مرمر قول سلیمان( میدان شهر )، 13-معدن مرمر خروتى ( میدان شهر ) ،14-معدن مرمر دوست قل (حصه اول بهسود)،15-معدن مرمر یورد بالا( حصه اول بهسود)،16-معدن مرمر کامران خیل ( سیدآباد ) ، 17-معدن مرمر لویه آبدره (سیدآباد)، 18-معدن مرمر منگلیو(سیدآباد)19-معدن مرمره و?ه آبدره ( سیدآباد)،20-معدن مرمر سپین ورسک ( سیدآباد)،21-معدن مرمرجوقل( نرخ) ،22-معدن مرمر دشت توپ ( سیدآباد) ، 23-معادن رخام سموچ و سرخ آباد( حصه دوم بهسود)،24-ظواهر معدنى شاه مقصود(سیدآباد)،25-معدن ابرک تکانه ( جلریز) ، 26-معدن یاقوت سوخته شده کابل(میدان شهر) ، 27-ظواهر معدنى اندر( نرخ ) ، 28-ظواهى معدنى زمرد بادام ( نرخ ) ،29-معدن گچ فولادى پایین ( دایمیرداد )، 30-معدن بالاى گچ فولادى ( دایمر داد ) ، 31-کان تلک کامران خیل ( سیدآباد) ، 32-معادن سنگ هاى ساختمانى ( میدان شهر ) .
قابل ذکر است که معادن مذکور توسط مقامات محلى ولایت ادارات ذیربط رسما تایید گردیده و به آهالى مناطق نیز معلوم است ، گاه گاه کندندکارى غیر قانونی نیز توسط اهالى منطقه در آن صورت میگیرد ، اگر در راستا تحقیقات دقیق توسط وزارت معادن در این ولایت صورت گیرد ، پس دور نیست که شمارى از معادن دی?ر نیز در این ولایت کشف خواهد شد .
مناطق تاریخى :
اماکن زیادى تاریخى در این ولایت وجود دارد که مردم در مورد آن گفتنى ها دارد؛ اما ادارات رسمى تاکنون به آن مراجعه نکرده و تحقیقات را آغاز کرده است ؛ اما 18 منطق? تاریخى که در این ولایت تثبیت شده عبارت است از: گنبدشاه و جغتایى خاندان ( مرکز قریه کانغرت )، شهرک تاریخى الغتا ( نرخ ) تپه خواجه بلند ولى ( نرخ ) ، تپه ده مسلم ( نرخ) تپه کشک تکانه ( جلریز) زیارت سرچشمه ( جلریز ) ، انگورباغ ( قریه سیاب چک )،کاپرقلعه یا کاپر قلعه ( دایمیرداد ) ، تپه بودک ( دایمیر داد ) ، تپه چتو( دایمیرداد)، تپه کتب (دایمیر داد) ، کلاخ بودک(دایمیر داد ) ، منطقه باستانى سیاب ( چک ) ، تپه باد سیاب ( جغتو ) ، دره جوى زنگى (حصه اول بهسو )، سکرک ( بهسود مرکزى )، تپه ارگ ( بهسود مرکزى )،مقبره چهل گزى بابا( ده مسلم نرخ ) ،
مشاهیر :
غازى محمدجانخان وردک،داک?رعبدالوکیل خان،ارسلان سلیمى،غلام نبى خان وردک،انجنیرغلام محمدفرهاد،استادگل محمد،استادعبدالجلیل جدى،عصمتى وردگ،پوهاند عبدالقیوم خان وردگ،والى عبدالله خان وردگ، مولوى عبدالرب احدى،استاد حبیب الله رفیع ، پوهاند داک?ر لطیف بهاند، محمد عارف ننگیار ، شهرت ننگیال ، پوهاند داک?ر محمد موسى وردک ، پوهاند اکبر وردک ،صدیق مخترع ، محمد زبیرشفیقى و شمارى دیگر از چهره هاى شهیر این ولایت محسوب میشود که هموطنان به نام هاى آنان آشنایى دارد .
در این ولایت علاوه بر چهره هاى سابقه ، چهرهاى نامدار کنونى نیز وجود دارد که تذکر تمامى آنها مشکل است .
رسانه ها :
بخش رسانه ها با در نظرداشت موقعیت جغرافیوى و وضعیت امنیتى این ولایت سابقه ندارد و مثل سایر بخش ها رشد نکرده .تلاش هاى مطبوعاتى و برنامه در ده سال گذشته آغاز شده که به طور مثال از ماهنامه ها و گاهنامه هاى جغتو، دریح ، عهد ، آذان ، حلانده راتلونکى ، وردک ، م?ه ، جلگه و جوانان یاد آورى کرده میتوانیم .برخى دیگر از رسانه هاى این ولایت عبارت است از: رادیویى شاروالى ، رادیو تلویزیون ملى ، رادیو یووالى غز، تلویزیون ?لا، رادیو چک، هفته نامه هدف ملى، پیزوان ، بدلون ، هفته نام? شاروالى و هفته نامه مشوره .
نهاد هاى مدنى و کلتورى :
با وجود آمدن اداره موقت ، نهادهاى مختلف آغاز به فعالیت کرده که برخى از آن عبارت است از : انجمن ادبى و کلتورى عهد ، جغتو مدنى و کلتورى بهیر، اتحادیه ادبى و کلتورى جوانان میدان ، مرکز فرهنگى سلیمان فارس ( میدان خپرندویه تولنه ) ،اتحادیه عالى جوانان نرخ ، انجمن ادبى و کلتورى خواخو?ى، انجمن ادبى جوانان وردک ، چک ادبى بهیر ، انجمن مدنى جوانان وردک ، اتحادیه خبرنگاران ، اتحادیه تربیوى و اصلاحى ?لاند ، ارگان ملى و اجتماعى جوانان میدان وردک ، اتحادیه خویندو یون و همچو شمارى دیگر نهاد ها و انجمن هاى ادبى ایجاد شده است .
ممکن شمارى از انجمن هاى دیگر نیز در ولسوالى هاى این ولایت وجود داشت باشد که با دست آوردن معلومات در مورد آنها به این لیست افزوده خواهد شد ، فهرست یاد شده توسط ادارات رسمى ولایت میدان وردک دریافت نمودیم ، اتحادیه هاى مذکور اکنون در ولایت میدان به شکل از اشکال فعالیت دارد.
علاوه بر آن مشاعره سالانه ماه گل ( گل سیب ) که امسال سالگرد 12 آن در میدان شهر تجلیل شد همه ساله با مراسم ویژه تجلیل میشود ، از شعرا و فرهنگیان ولایات و مناطق مختلف کشور دعوت به عمل میاید .
این مشاعره بار اول در ولسوالى چک توسط فرهنگیان محلى ایجاد شد و بعد از آن در مناطق مختلف این ولایت تجلیل مى شد؛ اما اکنون از اثر نا امنى ها تنها در میدان شهر مرکز این ولایت تجلیل میشود .
گالرى :
یک گالرى ملى به نام عبدالرب احدى در میدان شهر مرکز این ولایت وجود دارد که درحدود دو سال قبل ایجاد و به روى بینندگان گشایش یافته است .
صدها تصاویر مختلف در این گالرى به نمایش گذاشته شده که شمارى از بینندگان همه روزه به دیدن آن میایند .
تصاویر شاهان سابق افغانستان ، شمارى از شهدا ، مجاهدین و قوماندانان دوران جهاد ولایت وردک و رسامى هاى مختلف زنده گى مردم در این گالرى وجود دارد .
ورزش :
بازى خوسى، کوشتى، سنگ اندازى ، یخمالک در فصل برف ها زمستان و دیگر از بازى هاى عنعنوى این ولایت محسوب میشود که از سابق در بین مردم این ولایت مروج است ، اما علاقمندان ورزش ولیبال ، فوتبال ، کرکت، تکواندو، جیدو ، وزن برداشتن ، زبیایى اندام و شمارى از بازى هاى دیگر نیز در این ولایت فعالیت دارد ؛ اما بازى هاى کرکت ، فوتبال و والیبال اخیراً در این ولایت زیاد رشد کرده است .
براى رشد این بازى ها علاوه بر کلب هاى شخصى یک ستدیوم بزرگ ورزشى پنج سال قبل توسط گروهى باسازى ولایتى ترکیه اعمار شد؛ اما بازکنان خواهان اعمار ستدیوم هاى زیاد براى بازى هاى مختلف هستند .
کلمات کلیدی:
